Ο ναρκισσισμός έχει πολλές όψεις, δυστυχώς όμως στην κοινή γνώμη συγχέονται οι έννοιες του εγωισμού και της προσωπικής φροντίδας με αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν «Ναρκισσισμό».
Στην καθομιλουμένη χρησιμοποιούμε συχνά πυκνά τον όρο «Ναρκισσιστής» για κάποιον ή κάποια που δείχνει να φροντίζει και να αγαπάει πολύ την εικόνα του εαυτού του αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό. Ωστόσο, αυτός ο ναρκισσισμός δεν χρήζει αστεϊσμού .Η μάχη ενός ανθρώπου με τον καθρέπτη του και με την ωραιοποίησή του δεν συνάπτει με την εξίσωση του ατόμου ως ασθενή του ιδιάζοντος αυτού σοβαρού ψυχικού νοσήματος.
Η πηγή της λέξης «ναρκισσισμός» πηγάζει από την Ελληνική μυθολογία, και στον Νάρκισσο, έναν όμορφο νεαρό από την Βοιωτία, γιο της νύμφης Λειριώπης και του ποταμού Κηφισού. Η πιο διαδεδομένη μορφή του μύθου είναι η εξής:
«Κάποια μέρα, καθισμένος, ο ωραίος Νάρκισσος, κοντά σε μια πηγή, είδε το πρόσωπό του στα νερά της. Στη θέα αυτή λέγεται πως τόσο πολύ θέλχθηκε, που θέλησε βυθίζοντας το βραχίονα του στο νερό, να τη συλλάβει. Επειδή όμως παρά τις προσπάθειές του δεν το κατόρθωνε παρέμεινε στη θέση αυτή αυτοθαυμαζόμενος, μέχρι που υπέστη μαρασμό και πέθανε. Στη θέση εκείνη μετά από λίγο φύτρωσε το ομώνυμο άνθος ως σύμβολο της φθοράς και των χθόνιων θεοτήτων»
Οι έννοιες του Ναρκισσισμού είναι αρκετές, παρ’ όλα αυτά τα στοιχεία του παραμένουν ίδια και αναλλοίωτα, όπως η άκρατη εγωλατρία και ο παθολογικός αυτοθαυμασμός. Σύμφωνα με τον ψυχίατρο E. Fromm, ο ναρκισσισμός αποτελεί την ουσία της όλης βαριάς ψυχικής παθολογίας. Για το άτομο που νοσεί από την ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, όπως είναι ο δόκιμος ιατρικός όρος, υπάρχει μόνο μία πραγματικότητα, αυτή των δικών του εγωιστικών εμμονών με τη σκέψη του καθηλωμένη στην ωραιοποίηση και την ακραία εξίσωση του είτε με τον θεό, είτε με τον εαυτό του σαν τον απόγονο της Θεάς Αφροδίτης.
Με γνώμονα το εγώ του, μένει βυθισμένος στην δική του πραγματικότητα. Δεν νιώθει ή δεν αντιλαμβάνεται τον εξωτερικό κόσμο αντικειμενικά, νιώθει πως υπάρχει με τους δικούς του όρους, με τις δικές του συνήθειες και ανάγκες. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η πιο ακραία μορφή ναρκισσισμού παρατηρείται σε όλες τις μορφές τρέλας. Ο παράφρων έχει χάσει την επαφή με τον κόσμο, έχει αποτραβηχτεί στον εαυτό του.
Ο όρος αρχικά δανείστηκε από τον Paul Nack, ο οποίος το 1899 μίλησε για μια μορφή διαστροφής της συμπεριφοράς, όπου ένα άτομο μεταχειρίζεται το σώμα του, όπως κάποιος θα μεταχειριζόταν το σώμα ενός σεξουαλικού συντρόφου. Στη συνέχεια συναντάμε την λέξη «ναρκισσισμός» στα γραπτά του Freud το 1910, ο οποίος κάνει λόγο για 4 είδη ναρκισσισμού:
• Ο Ναρκισσισμός ως σεξουαλική διαστροφή
• Ο Ναρκισσισμός ως στάδιο στην ανάπτυξη
• Ο Ναρκισσισμός ως λιμπιντική κάθειξη του εγώ
• Ο Ναρκισσισμός ως επιλογή αντικειμένου
Σήμερα, ο άνθρωπος σε πολλές περιπτώσεις δεν έχει να επενδύσει σε τίποτα έξω από τον εαυτό του. Γεγονός το οποίο οφείλεται στις πρωτοφανείς ανέσεις και στα καταναλωτικά αγαθά, τα οποία δεν μπορούν να αντισταθμίσουν την ουσία του νοήματος και να άρουν το γενικευμένο αίσθημα της ψυχικής δυσφορίας και δυσανεξίας του σύγχρονου ανθρώπου. Οπότε στην ουσία τι απομένει; Η υπερεπένδυση στο Εγώ που οδηγεί και χαρακτηρίζει την λατρεία και την θεοποίηση του εαυτού του που συλλήβδην οδηγεί στην αυτοπραγμάτωση.
Παρόλα αυτά ο ναρκισσισμός ως ψυχιατρική πάθηση δεν εμφανίζεται μόνο στα ενήλικα άτομα, αλλά συχνά είναι ένα φαινόμενο του οποίου οι ρίζες πηγάζουν από τις νεότερες ηλικίες. Τα παιδιά, ιδίως σήμερα, εμφανίζουν σε πολλές περιπτώσεις τάσεις μη κοινωνικοποίησης, μη συμμετοχής στην ομάδα και μία εγωιστική προσέγγιση μέσα στα πλαίσια της ομάδας – τάξης στο σχολείο. Αυτή η προσέγγιση των παιδιών για την μη συμμετοχή στην παρέα πιθανώς να πηγάζει από την βαθειά πεποίθηση της μη αυτοεκτίμησης (της εσώτερης πηγής του φαινομένου του ναρκισσισμού).
Η ενδυνάμωση του φαινομένου αυτού προέρχεται από την τάση της εποχής προς την δύναμη της εικόνας, αντί της ουσίας. Η πραγματικότητα του φαίνεσθαι πρέπει να συνυπάρχει με εκείνη του είναι και όχι το αντίστροφο.
Το τρανταχτότερο παράδειγμα των “Selfie”, ή αλλιώς της σύγχρονης αυτοπροσωπογραφίας αποτελεί την κορυφαία έκφραση του ναρκισσισμού. Όχι τόσο μέσα στα στενά όρια της ψυχικής ασθένειας όσο με τα βαθειά ένστικτα της προβολής του ανθρώπου προς στις σύγχρονες oομάδες ανθρώπων που βρίσκονται στο ευρύτερο περιβάλλον των κοινωνικών δικτύων ή αλλιώς Social Media.
Με τα τόσα αντίγραφα του εαυτού μας που βγάζουμε τείνουμε, άραγε να τον ερωτευθούμε ή να μην αντέχουμε να τον βλέπουμε;
<< Χάθηκε η ουσία ή την βρήκαμε κρυφά με μια φωτογραφική στο χέρι;
Γι’ αυτό ποζάρουμε συνέχεια, να κάνουμε τον κόσμο μας καρτέρι.
Τύφλα να’ χουν τα στούντιο στο L.A.!
Εμείς βαλθήκαμε να γίνουμε σπουδαίο >>
Και στο κάτω κάτω τι είναι η Selfie; Η εκδίκηση του κοινού θνητού, του μέσου ανθρώπου απέναντι στους Σταρ. Διότι, ουσιαστικά, η αυτοεκτίμηση και η δημόσια εικόνα είναι η γέφυρα του ναρκισσισμού με την κοινωνία. Όπως είναι το αλάτι για το φαγητό, έτσι είναι και ο ναρκισσισμός για το «εγώ». Όπως προσέχουμε τη δόση που θα βάλλουμε ώστε να μην λυσσάξουμε αργότερα για νερό, την ίδια προσοχή επιβάλλεται να δίνουμε στην έπαρση του εγώ μας ώστε να μην νοσήσουμε.
Έχοντας την γνώση ότι ο ναρκισσισμός ενυπάρχει μέσα μας είτε σε μικρότερο, είτε σε μεγαλύτερο βαθμό καλό θα ήταν να ακολουθεί την λογική και όχι την ανασφάλεια, την υπεροψία, την ματαιοδοξία, την αλαζονεία με γνώμονα το υπέρτατο εγώ. Τα όρια του ναρκισσισμού και της λογικής μέσα σε μία κοινωνία παραφρόνων είναι ιδιαίτερα στενά, γι αυτό την επόμενη φορά που θα χαρακτηρίσουμε ένα πρόσωπο ως Νάρκισσο, καλό θα ήταν να το κάνουμε με γνώμονα την αντικειμενικότητα και την λογική και ίσως με μία μικρή δόση στοιχειώδους ηθικής.
*Η Άννα Μαρία Νταβλούρου είναι προπτυχιακή φοιτήτρια Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
