Του Σωκράτη Τσαχιρίδη, Δικηγόρου, MΔ Πάντειου Πανεπιστημίου
Σύμφωνα με το άρθρο 1847 ΑΚ, η προθεσμία για την αποποίηση της κληρονομιάς θανόντος είναι τετράμηνη και αρχίζει να υπολογίζεται από το χρονικό σημείο που ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή και τους λόγους της. Από την ανωτέρω διάταξη, σε συνδυασμό με το άρθρο 1850 ΑΚ, συνάγεται, εξ αντιδιαστολής, ότι μετά την άπρακτη παρέλευση του ανωτέρω κρίσιμου χρόνου επέρχεται- θεωρείται κατά πλάσμα δικαίου αποδοχή της κληρονομιάς.
Ωστόσο, παρατηρείται συχνά το φαινόμενο απλοί άνθρωποι, επειδή δεν γνωρίζουν την τετράμηνη προθεσμία εντός της οποίας μπορούν να αποποιηθούν μία κληρονομιά, παραλείπουν να προβούν στην προσήκουσα δήλωση αποποίησης κληρονομιάς ενώπιον της γραμματείας του αρμόδιου Δικαστηρίου (Ειρηνοδικείο του τόπου της τελευταίας κατοικίας του θανόντος, άρθρο 1848 ΑΚ). Με άλλα λόγια, οι εν λόγω άνθρωποι καταλήγουν να αποδέχονται σιωπηρά μία κληρονομιά για το λόγο ότι δεν γνώριζαν το νόμο. Υπάρχει, όμως, κάποια δυνατότητα για να προασπίσουν τα συμφέροντά τους; Ο Έλληνας νομοθέτης προέβλεψε στο άρθρο 1857 ΑΚ τη δυνατότητα για άσκηση αγωγής ακύρωσης της πλασματικής αποδοχής, που επήλθε με την άπρακτη παρέλευση της τετράμηνης προθεσμίας που προβλέπεται για την αποποίηση.
Προτού προχωρήσουμε στην ουσιαστική ανάλυση επί του υπό εξέταση θέματος, αξίζει να αποσαφηνίσουμε ορισμένα δικονομικά ζητήματα. Καταρχήν, η αγωγή ακύρωσης της πλασματικής αποδοχής εισάγεται, κατά την νέα τακτική διαδικασία (άρθρο 237 ΚΠολΔ, όπως ισχύει μετά το ν. 4335/2015), ενώπιον του Πολυμελούς Πρωτοδικείου, ως μη αποτιμητή σε χρήμα (άρθρο 18 ΚΠολΔ).
Σύμφωνα με το άρθρο 1857 παρ. 2 ΑΚ, η αποδοχή που οφείλεται σε πλάνη κρίνεται κατά τις διατάξεις για τις δικαιοπραξίες. Δηλαδή, βλέπουμε πως για την θεμελίωση του δικαιώματος ακύρωσης της πλασματικής αποδοχής ο νομοθέτης παραπέμπει ευθέως στις διατάξεις των γενικών αρχών. Ειδικότερα, για την υπαγωγή χρήσιμα καθίστανται τα άρθρα 140 και 141 ΑΚ. Συνεπώς, ο κληρονόμος που δεν κάνει αποποίηση κληρονομιάς εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας, ουσιαστικά προβαίνει σε σιωπηρή αποδοχή, η οποία περιλαμβάνεται στην έννοια της δικαιοπραξίας, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 140 ΑΚ. Αν αυτή η πλασματική αποδοχή εκ μέρους του κληρονόμου δε συμφωνεί, από ουσιώδη πλάνη, με την βούλησή του, τότε θεμελιώνεται δυνατότητα ακύρωσης της σιωπηρής αποδοχής που επήλθε. Ως ουσιώδης πλάνη έχει νομολογηθεί (υπ' αριθ. 418/2012 ΕφΛαρ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) αυτή που αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την αποδοχή της κληρονομιάς, ώστε αν ο κληρονόμος γνώριζε την αληθινή κατάσταση, δε θα άφηνε να παρέλθει άπρακτη η προθεσμία αποποίησης.
Επίσης, έχει κριθεί με την ίδια ως άνω απόφαση ότι η άγνοια για την τετράμηνη προθεσμία που υπάρχει για την αποποίηση μπορεί να αποτελέσει λόγω ακύρωσης της σιωπηρής αποδοχής, εφόσον κάτι τέτοιο δικαιολογείται από τις συνθήκες της υπό κρίση υπόθεσης (π.χ. έλλειψη νομικής κατάρτισης, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο που δικαιολογεί την άγνοια περί της τετράμηνης προθεσμίας για την αποποίηση). Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και υπ' αριθ. 173/2014 απόφαση ΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, που δέχτηκε πως ο ανήλικος και οι νόμιμοι αντιπρόσωποί του, καθ' όλο το διάστημα που έπρεπε να γίνει η αποποίηση της κληρονομιάς του αποβιώσαντος παππού, αγνοούσαν τούτο, λόγω εσφαλμένης ενημέρωσης που είχαν από δικηγόρο, ο οποίος τους διαβεβαίωσε ότι ανήλικος υιός τους μπορεί να προβεί σε δήλωση αποποίησης μέσα σε τέσσερις (4) μήνες από την ενηλικίωσή του, ενώ αυτό (δήλωση αποποίησης) έπρεπε να γίνει από τους ιδίους (νόμιμους αντιπροσώπους) εντός τεσσάρων (4) μηνών από τότε που πληροφορήθηκαν το θάνατο του κληρονομούμενου.
Πάντως, υπάρχει και πολύ πρόσφατη αντίθετη νομολογία (υπ' αριθ. 12966/2014 ΠΠρΘεσ, ΤΝΠ ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ), που απορρίπτει σχετική αγωγή ακύρωσης αποδοχής κληρονομιάς, αφού είχε γίνει αποδοχή για "ένα μέρος της κληρονομιάς" (ακίνητη περιουσία), ενώ για "ένα άλλο μέρος" (χρέη προς Ελληνικό Δημόσιο) οι ενάγοντες δεν γνώριζαν την ύπαρξη του. Το σκεπτικό της εν λόγω απόφασης ερείδεται στην βασική αρχή που διέπει το κληρονομικό δίκαιό, ήτοι την αρχή του αδιαίρετου της κληρονομιάς και της καθολικότητάς της. Δεν δέχτηκε το Δικαστήριο τον ισχυρισμό των εναγόντων πως αν γνώριζαν για την ύπαρξη των χρεών δεν θα προέβαιναν σε αποδοχή κληρονομιάς. Μάλιστα, η εν λόγω απόφαση του Δικαστήριου φαίνεται να συμβαδίζει και με τη διάταξη του άρθρου 1857 παρ. 3 ΑΚ, που αναφέρει πως η πλάνη αναφορικά με το ενεργητικό ή το παθητικό της κληρονομίας δεν θεωρείται ουσιώδης.
Πάντως, σε κάθε περίπτωση να σημειωθεί πως το δικαίωμα για άσκηση αγωγής ακύρωσης της πλασματική αποδοχής της κληρονομιάς υπόκειται σε σύντομη παραγραφή και δη παραγράφεται μέσα σε έξι (6) μήνες (άρθρο 1857 παρ. 2 ΑΚ).
Ο Σωκράτης Τσαχιρίδης είναι δικηγόρος Αθηνών, μεταπτυχιακός διπλωματούχος Πάντειου Πανεπιστημίου και ειδικος σε θέματα κληρονομικού δικαίου. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να καλέσετε στο 211 400 5285.
υπ’ αριθ. 12966/2014 ΠΠρΘεσ, ΤΝΠ ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, Δεν μπορώ να την βρώ….