Τις τελευταίες ημέρες, ο εγκλωβισμός μεγάλου αριθμού προσφύγων και μεταναστών στη χώρα μας και η διαβίωσή τους υπό εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες, έχει προκαλέσει συζητήσεις ως προς τη δυνατότητα κήρυξης της χώρας σε κατάσταση ανάγκης, χωρίς όμως να αποσαφηνίζεται τι ακριβώς εννοείται. Θα πρέπει να ξεκαθαρισθεί ότι συνταγματική δυνατότητα κήρυξης της χώρας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω της προσφυγικής κρίσης δεν υφίσταται.
Η συνολικότερη συνταγματική ρύθμιση της κατάστασης ανάγκης εντοπίζεται σήμερα στη διάταξη του άρθρου 48 που αναφέρεται σε περιπτώσεις πολέμου, επιστράτευσης λόγω εξωτερικών κινδύνων ή άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας, καθώς και εκδήλωσης ένοπλου κινήματος για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η εφαρμογή της διάταξης αυτής όμως προϋποθέτει είτε συγκεκριμένες απειλές για την εθνική ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της χώρας, είτε ένοπλο κίνημα που αποσκοπεί στην παρακώλυση της λειτουργίας των κρατικών οργάνων. Ανεξάρτητα από τη σκοπιμότητα της διάταξης που δεν είναι αναμφισβήτητη σήμερα, είναι πάντως προφανές ότι οι προϋποθέσεις εφαρμογής της δεν πληρούνται στην περίπτωση της προσφυγικής κρίσης. Αλλά και οι συνέπειες μιας ενδεχόμενης εφαρμογής του άρθρου 48 (θέση σε εφαρμογή του νόμου για την κατάσταση πολιορκίας, σύσταση εξαιρετικών δικαστηρίων και αναστολή της ισχύος σειράς θεμελιωδών δικαιωμάτων) ανταποκρίνονται σε δεδομένα στρατιωτικών απειλών που διαφοροποιούνται ουσιωδώς από τη σημερινή κρίση.
Από την άλλη πλευρά, η συνταγματική δυνατότητα έκδοσης πράξεων νομοθετικού περιεχομένου που κατ’αποτέλεσμα ισοδυναμούν με τυπικούς νόμους επιτρέπει στην εκτελεστική εξουσία να θεσπίσει κανόνες δικαίου, για την αντιμετώπιση «εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης», σύμφωνα με το άρθρο 44 παρ. 1 του Συντάγματος, αν θεωρηθεί ότι η κατεπείγουσα κοινοβουλευτική διαδικασία (που πάντως μπορεί να είναι ταχύτατη) θα οδηγούσε σε καθυστερήσεις. Επίσης, οι συνθήκες της συγκεκριμένης περίπτωσης λαμβάνονται υπόψη κατά την ερμηνεία και εφαρμογή των συνταγματικών διατάξεων, όπως αυτών που κατοχυρώνουν θεμελιώδη δικαιώματα, στο πλαίσιο ιδίως της εφαρμογής της αρχής της αναλογικότητας. Κατ’εξαίρεση, είναι δυνατή, με τη ρητή συνταγματική διάταξη του άρθρου 22 παρ. 4, και η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών για την αντιμετώπιση ανάγκης που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία.
Σε νομοθετικό επίπεδο, για τους σκοπούς της πολιτικής προστασίας και, ειδικότερα, για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών από καταστροφές ή και για τον έλεγχο και περιορισμό των δυσμενών συνεπειών που σχετίζονται με τους αντίστοιχους κινδύνους ρυθμίζεται η κατάσταση κινητοποίησης πολιτικής προστασίας (Ν. 3013/2002). Στην περίπτωση αυτή προβλέπεται ειδικός συντονισμός από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας του δυναμικού και των μέσων των υπηρεσιών που αναλαμβάνουν δράση σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, όπως επίσης κινητοποίηση δυναμικού και μέσων επιπλέον του διατιθέμενου υπό κανονικές συνθήκες. Κατ’εφαρμογή του Ν. 3013/2002 έχει εκδοθεί το Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας με τη συνθηματική ονομασία «Ξενοκράτης». Πρόκειται πάντως για ένα σχέδιο που έχει διαμορφωθεί για την αντιμετώπιση φυσικών φαινομένων ή τεχνολογικών συμβάντων που προκαλούν εκτεταμένες δυσμενείς συνέπειες στον άνθρωπο, καθώς και στο ανθρωπογενές ή φυσικό περιβάλλον (π.χ. σεισμών, δασικών πυρκαγιών, διαρροής ραδιενέργειας), με αποτέλεσμα να μην είναι αναμφισβήτητη η δυνατότητά του να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις ιδιάζουσες συνθήκες της προσφυγικής κρίσης.
Με αυτά τα νομικά δεδομένα, τίθεται μια σειρά ερωτημάτων που θα πρέπει να απαντηθούν, όπως τι ακριβώς εννοείται όταν γίνεται αναφορά σε κήρυξη της χώρας σε κατάσταση ανάγκης και ποια είναι τα συγκεκριμένα προβλήματα στην επίλυση των οποίων θα απέβλεπε μια τέτοια κίνηση. Δεν είναι πάντως δεδομένο ότι το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο που έχει διαμορφωθεί για άλλους σκοπούς θα μπορούσε να συμβάλει αποτελεσματικά στην επίλυση των προβλημάτων αυτών χωρίς προηγούμενη κατάλληλη προσαρμογή του στα δεδομένα της προσφυγικής κρίσης.
