Το δικαίωμα προτίμησης είναι περιουσιακό και μεταβιβαστό, ενώ εμπεριέχει δήλωση βουλήσεως μετόχου προς ανάληψη νέων μετοχών[1], ενώ γίνεται δεκτό πως η μεταβίβαση του μπορεί να γίνει και πριν την αύξηση.[2]
Σχετίζεται με τους παλαιούς μετόχους και ορίζει σε μεγάλο βαθμό τη μετοχική σχέση με τους νέους, οι οποίοι εισέρχονται με την αύξηση. Το δικαίωμα των παλαιότερων μετόχων στην αύξηση κεφαλαίου αναφέρεται στην κάλυψη των νέων εκδοθέντων μετοχών και τους παρέχει τους προτεραιότητα ως προς την αγορά τους.[3] Κατά την είσοδο των νέων μετόχων είναι πιθανός ο περιορισμός των μετοχικών δυνάμεων των παλαιών μετοχών ∙ με άλλες λέξεις μπορεί να αποβεί σε βάρος της μειοψηφίας. Συνεπώς στόχος του δικαιώματος είναι η προστασία των συμφερόντων τόσο των παλαιών μετόχων όσο και τρίτων. Το δικαίωμα προτίμησης αναφέρεται σε οποιαδήποτε μετοχή, κάθε δυναμικότητας, προνομιούχα ή μη. [4]
Η προθεσμία άσκησης του δικαιώματος καθορίζεται από το όργανο που αποφασίζει την αύξηση, ωστόσο δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 15 ημέρες, [5]με την επιφύλαξη της τήρησης προθεσμίας καταβολής του κεφαλαίου, μην αποκλείοντας επομένως η προθεσμία του δικαιώματος να συμπίπτει με αυτή της καταβολής των εισφορών, οπότε το κεφάλαιο είναι άμεσα καταβλητέο.[6]
Το δικαίωμα προτίμησης δεν μπορεί να ασκηθεί στα πλαίσια εισφορών σε είδος ή ομολογιών και μετατρέψιμων μετοχών, εκτός αν αναφέρεται στο καταστατικό. Η απαγόρευση αυτή τεκμηριώνεται από το γεγονός ότι εφόσον γίνεται με την αρχή της διάθεσης κινητών αξιών , το εν λόγω δικαίωμα δεν θα πρέπει να υπάρχει.
Εάν εκδοθούν μετοχές με διαφορετικά χαρακτηριστικά – π.χ. συμμετοχής στα κέρδη, εκκαθάρισης ή δικαιώματος ψήφου- το ΔΣ μπορεί να αποφασίσει την αύξηση ως προς ένα από τα ποιοτικά στοιχεία και να παράσχει δικαίωμα προτίμησης στις άλλες κατηγορίες μετόχων εάν οι μέτοχοι της εν λόγω κατηγορίας δεν το άσκησαν (άρθρο 13 παρ 7).
Μόνη η αύξηση του εταιρικού κεφαλαίου δεν προξενεί βλάβη στα έννομα συμφέροντα του μετόχου, το δίχως άλλο. Εκείνος θα πρέπει να επικαλεσθεί βλάβη και αποδείξει ότι η αύξηση δεν έγινε προς το εταιρικό συμφέρον. [7]
Κατάργηση ή περιορισμός του δικαιώματος προτίμησης
Το δικαίωμα προτίμησης δεν μπορεί να θεωρείται ούτε απεριόριστο ούτε υπερεταιρικό∙ η εξαιρετική γενική συνέλευση μπορεί είτε να το καταργήσει είτε να το περιορίσει, με αυξημένη πλειοψηφία , με αυξημένη πλειοψηφία και τις τυπικές διατυπώσεις δημοσιότητας του άρθρου 7β.
Σημαντικό για να κινηθεί η διαδικασία είναι η γραπτή έκθεση του ΔΣ σχετικά με τον περιορισμό/κατάργηση του δικαιώματος, με ορισμένα ουσιώδη στοιχεία [8], τα οποία, εάν εκλείψουν τότε δημιουργείται ελαττωματικότητα, τόσο ως προς την απόφαση, όσο και ως προς την αύξηση κεφαλαίου, καθώς η πρώτη είναι κομμάτι του τελευταίου :
- Η έκθεση θα πρέπει να μεταβιβαστεί στη ΓΣ για να αποφασίσει με απολύτως δικαιολογημένη απόφαση. Η ανάληψη-κάλυψη μετοχών από πιστωτικό ίδρυμα ή επιχείρηση παροχής επενδύσεων δεν θεωρείται πως υποδεικνύει αποκλεισμό των μετοχών του δικαίωματος προτίμησης. Συνεπώς για το εν λόγω ζήτημα δεν χρειάζεται αιτιολογία.
- Η απόφαση δεν θα πρέπει να γίνεται καταχρηστικά , λαμβάνοντας ως γνώμονα τα θιγόμενα δικαιώματα της μειοψηφίας, αλλά και τον ανάλογο σεβασμό στο δικαίωμα προτίμησης. Συνεπώς σε αυτό το στάδιο η απόφαση της ΓΣ θα πρέπει να είναι αιτιολογημένη άλλως είναι ακυρώσιμη. Εφόσον η απόφαση που αποκλείει ή περιορίζει το δικαίωμα προτίμησης είναι ακυρώσιμη, αφού θεωρείται ως τμήμα της απόφασης της κυρίως αύξησης καθιστά και την ίδια τελικά ελαττωματική.[9]
Σε επίπεδο νομολογίας, η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου σε δημοτικοσυνεταιριστική ανώνυμη εταιρεία για την κάλυψη μόνο λειτουργικών δαπανών της και εξυγίανση των χρεών της, πρέπει να θεωρηθεί παράνομη, άρα και καταχρηστική. Σύμφωνα με το άρθρο 87 παρ 1 τέτοια δαπάνη είναι άνομη και δεν μπορεί να τελεστεί υπό την αιγίδα της επιχορήγησης που προβλέπει το Π.Δ. 410/1995.[10]
Θεμιτός είναι ο περιορισμός (ή αποκλεισμός) του δικαιώματος όταν δικαιολογείται από τις περιστάσεις, όμως σε κάθε περίπτωση πρέπει να επιβάλλεται από υπέρτερο εταιρικό συμφέρον, και να εναρμονίζεται με τις αρχές της αναλογικότητας και της καλής πίστης. Λόγου χάρη, οι μετοχές πρόκειται να δοθούν σε πρόσωπο που αναλαμβάνει να εξυγιάνει την εταιρία, ή όταν αποφασίζεται είσοδος στο χρηματιστήριο. [11] Πάντως, δικαιολογείται να αποκλεισθεί εκ του νόμου σε περίπτωση που εισφέρεται εισφορά σε είδος[12] ή στην περίπτωση που η ΓΣ αποφασίζει την παραχώρηση δικαιωμάτων προαίρεσης απόκτησης μετοχών στα μέλη του ΔΣ και το προσωπικό της εταιρίας με αύξηση κεφαλαίου.
Δεν θεωρείται αποκλεισμός η ανάληψη νέων μετοχών από πιστωτικά ιδρύματα ή ΕΠΕΥ που έχουν δικαίωμα να δέχονται τίτλους προς φύλαξη, τους οποίους θα προσφέρουν στην συνέχεια στους μετόχους.
Τρόπος άσκησης δικαιώματος
Η πρόσκληση για την άσκηση του δικαιώματος θα πρέπει να γίνεται μετά το πέρας τουλάχιστον 15 ημερών , από το ΔΣ, αφού πρώτα ανακοινωθεί η τιμή της μετοχής, και η πρόσκληση υπόκειται στις τυπικές διατυπώσεις δημοσιότητας δηλαδή θα πρέπει να αναφέρεται στο Τ.Α.Ε και Ε.Π.Ε. και στη ΕτΚ. Ως ειδικές περιπτώσεις λογίζονται εάν:
Α) Όλες οι μετοχές είναι ονομαστικές. Τότε αρκεί συστημένη επιστολή προς τους μετόχους.
Β) Δεν καλυφθούν οι μετοχές, το ΔΣ μπορεί να τις προσφέρει σε χαμηλότερες τιμές απ’ότι τις ανέλαβαν οι ήδη υπάρχοντες μέτοχοι
Γ) Γίνει πιο νωρίς διάθεση θα πρέπει να θεωρηθεί άκυρη , εάν όμως μέτοχος άσκησε το δικαίωμα προτίμησης τότε μπορεί να απαιτήσει από την εταιρίας τους πληρωμένους τίτλους , εφόσον εκδοθούν.
Οι μέτοχοι εταιριών εισηγμένων στο Χρηματιστήριο, οφείλουν εμπροθέσμως να ενημερώνουν την αρμόδια αρχή καθώς και την εταιρία σχετικά με τη μεταβολή των κατεχομένων ποσοστών δικαιωμάτων ψήφου και μετοχικού κεφαλαίου λόγω απόκτησης ή εκχώρησης-μεταβίβασης συμμετοχής τους σε τέτοια εταιρία, εφόσον το κατεχόμενο ποσοστό δικαιωμάτων ψήφου καθίσταται ίσο, ανώτερο ή κατώτερο από συγκεκριμένα όρια. Να σημειωθεί πως η ενημέρωση εκ της εταιρίας δεν αρκεί.[13]
Μετά την πάροδο της προθεσμίας, οι μετοχές που δεν έχουν αναληφθεί διατίθενται ελεύθερα από το ΔΣ, στην ίδια ή ανώτερη τιμή, σε οποιονδήποτε.
_______________________________________________________________________________________________
[1] Ρόκας, ο.π., σελ 451
[2] ΑΠ 1300/2006, ΑΠ 1808/2007 . Το «γενικό» δικαίωμα προτίμησης δεν μεταβιβάζεται.
[3] Οι μέτοχοι που νομιμοποιούνται να το ασκήσουν , εφόσον οι μετοχές είναι ονομαστικές καταγράφονται στο βιβλίο των μετοχών, ενώ εάν είναι εισηγμένες στο Κεντρικό Αποθετήριο αξιών.
[4] Η παροχή δικαιώματος προτίμησης σε κατόχους μετατρέψιμων ομολογιών αντίκειται στο ευρωπαϊκό δίκαιο, ΔΕΚ, υπόθ. C-338/06, ΕΕμπΔ 2009, 807, παρτ.Ψαρουδάκη, ΔΕΕ 2009, 1345.
[5] Άλλως η απόφαση θα είναι ελαττωματική, ΕΠατρ 130/1997
[6] Ρόκας, ο.π., σελ 451
[7] 27/2012 ΣτΕ (με μικρή μειοψηφία)
[8] Κυρίως οι λόγοι που επιβάλλουν τον περιορισμό ή την κατάργηση του δικαιώματος προτίμησης και η δικαιολόγηση της τιμής που προτείνεται για την έκδοση των νέων μετοχών ( άρθρο 13 παρ.10).
[9] Αλεξανδρίδου, ο.π. σελ 276
[10] άρθρου 277, παρ. 8. 2008 / Πράξη VII Τμήματος 32/2008
[11] Ρόκας, ο.π. σελ. 453
[12] Ο αποκλεισμός θα πρέπει να είναι επαρκώς δικαιολογημένος, πέρα από τη δυνατότητα που προσφέρει το άρθρο 13 παρ.7 εδ.2. Πάντως, σε περίπτωση που το κεφάλαιο αυξάνεται εν μέρει με μετρητά και εν μέρει με εισφορές σε είδος μπορεί το αποφασίζον όργανο ( ΔΣ ή ΓΣ ) να προβλέψει αναλογικό αποκλεισμό του δικαιώματος προτίμησης των μετόχων που προσφέρουν σε είδος.
[13] Σε περίπτωση παράβασης η επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και επιβάλλει πρόστιμο για παραβάσεις του π.δ. 51/1992 (ΣτΕ 678/2011)
