Ο Ν. 3869/10 «ΡΥΘΜΙΣΗ ΟΦΕΙΛΩΝ ΥΠΕΡΧΡΕΩΜΕΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ» ή Νόμος Κατσέλη, όπως έχει επικρατήσει στην καθημερινότητα να λέγεται, ήρθε να ρυθμίσει το φλέγον, ήδη τότε, πρόβλημα των κόκκινων δανείων των ιδιωτών με τρόπο τέτοιο ώστε να προστατεύσει την κύρια κατοικία.
Ήταν ένας νόμος αρκετά σαφής και με ξεκάθαρους στόχους, παρ’ όλες τις ελλείψεις του και τα προβλήματά του. Ακολούθησαν τροποποιήσεις για να καταλήξουμε στην ψήφιση το Νοέμβριο του Ν. 4346/2015 ο οποίος περιλαμβάνει την τελική, για την ώρα, μορφή του Νόμου Κατσέλη και ισχύει ήδη από 01/01/2016.
Δυστυχώς οι εντός του 2015 αλλεπάλληλες τροποποιήσεις εκτός του ότι δεν ήταν πάντα προς την σωστή κατεύθυνση, ήταν ραγδαίες, ξεπερνώντας κατά πολύ τον ρυθμό απορρόφησης και προσαρμογής που έχει το νομικό μας σύστημα. Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με όσο πιο απλό και κατανοητό τρόπο γίνεται, με τις σημαντικότερες διατάξεις της τρέχουσας μορφής του Νόμου.
Προϋποθέσεις για να υπαχθεί δανειολήπτης στον Νόμο Κατσέλη
Οι βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν προκειμένου να υπαχθεί κάποιος στην προστασία του νόμου είναι οι εξής:
Να είναι φυσικό πρόσωπο χωρίς πτωχευτική ικανότητα, όχι εταιρεία ή γενικότερα νομικό πρόσωπο οποιασδήποτε μορφής, και να έχει περιέλθει “χωρίς δόλο, σε μόνιμη και γενική αδυναμία πληρωμής ληξιπρόθεσμων χρηματικών οφειλών του”.
Δυστυχώς, πέρα από κάποιες ξεκάθαρες περιπτώσεις όπως π.χ. η συμμετοχή σε Ο.Ε., στην πράξη δεν υπάρχει ένας σαφής και ρητός τρόπος να θεωρήσουμε αν ο δανειολήπτης διαθέτει ή όχι την πτωχευτική ικανότητα.
Αυτή η εξαιρετικά σημαντική προϋπόθεση εξετάζεται ανά περίπτωση λαμβάνοντας υπόψη την ύπαρξη ή όχι διαφόρων στοιχείων στο πρόσωπο του αιτούντα. Δανειολήπτης θεωρείται και ο εγγυητής του δανείου ο οποίος δύναται να καταθέσει αίτηση και αυτοτελώς.
Πλέον στην εφαρμογή του Νόμου περιλαμβάνονται και οφειλές προς Δ.Ο.Υ., Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης αλλά και Οργανισμούς Κοινωνικής Ασφάλισης.
Ορίζεται όμως σαφώς πως αυτές οι οφειλές σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται είναι το σύνολο των πιστωτών του αιτούντος αλλά απλά συνυποβάλλονται σε ρύθμιση μαζί με τις οφειλές του προς τους ιδιώτες πιστωτές.
Αυτό πρακτικά σημαίνει πως δεν μπορεί να κατατεθεί αίτηση ρύθμισης οφειλών προς, πχ την Δ.Ο.Υ. χωρίς την ύπαρξη, και, οφειλών προς τράπεζες ή ιδιώτες, Δ.Ε.Κ.Ο..
Εδώ να σημειωθεί πως όσον αφορά τις οφειλές προς Δ.Ο.Υ. τίθενται και άλλες προϋποθέσεις οι οποίες ενδεχομένως να μπορούσαν να θεωρηθούν αυστηρές, ακόμα και άδικες, αλλά δεν είναι του παρόντος. Όπως και να’ χει όλες ανεξαιρέτως οι οφειλές πρέπει να έχουν γεννηθεί τουλάχιστον ένα έτος πριν από την κατάθεση της αίτησης.
Επίσης για πρώτη φορά προβλέπεται ότι για συνολικές οφειλές κάτω των 20.000 ευρώ, εφόσον ο αιτών δεν έχει α) ακίνητη περιουσία, β) εισόδημα και γ) η κινητή του περιουσία δεν ξεπερνά τα 1.000 ευρώ, το Ειρηνοδικείο δύναται να διατάξει την ολική διαγραφή του χρέους, ακολουθώντας μια βραχυπρόθεσμα διαδικασία.
Από τις οφειλές προς ιδιώτες ο νομοθέτης ρητά εξαίρεσε αυτές που προέρχονται από την υποχρέωση διατροφής συζύγου ή ανηλίκου τέκνου.
Ενέργειες πριν την κατάθεση της αιτήσεως
Επανέρχεται, με την μορφή πλέον της δυνατότητας και όχι υποχρέωσης, η διαδικασία προδικαστικού συμβιβασμού. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο αιτών μπορεί αλλά δεν υποχρεούται να επιλέξει προτού κινηθεί δικαστικά με την κατάθεση αίτησης να ζητήσει εξωδικαστικά, μέσω διαμεσολάβησης, από τους πιστωτές του να έλθουν σε συμβιβασμό.
Ο εξωδικαστικός συμβιβασμός είχε αποτύχει παταγωδώς στην αρχική μορφή του Νόμου, χαρακτηριστικά οι τράπεζες σπανίως απαντούσαν στα υποχρεωτικά τότε αιτήματα των οφειλετών και ακόμα σπανιότερα επέρχετο εξωδικαστικός συμβιβασμός.
Ο οφειλέτης προκειμένου να καταθέσει την αίτηση του στο Ειρηνοδικείο και στα πλαίσια σύστασης του φακέλου του αιτείται από τα πιστωτικά ιδρύματα αναλυτικές καταστάσεις οφειλών. Αυτές χορηγούνται υποχρεωτικά εντός δέκα εργάσιμων ημερών από την υποβολή της αίτησης, χωρίς επιβάρυνση του δανειολήπτη. Μάλιστα σε περίπτωση που η τράπεζα υπερβεί το 10ήμερο ή το πέραν αυτού εύλογο χρονικό διάστημα προβλέπεται η υποβολή σχετικής καταγγελίας στη Γενική Γραμματεία Καταναλωτή και ακολούθως επιβολή προστίμου που ανέρχεται από πεντακόσια έως δέκα χιλιάδες ευρώ.
Κατάθεση αιτήσεως
Με την κατάθεση της αίτησης και των απαιτούμενων συνοδευτικών εγγράφων διενεργείται έλεγχος και μόνον σε περίπτωση που έχουν όλα καλώς ανοίγεται φάκελος και ο Ειρηνοδίκης ορίζει δυο ημερομηνίες: η πρώτη χρονικά είναι η ημέρα επικύρωσης του εξωδικαστικού συμβιβασμού ή συζήτησης αιτήματος αναστολής ενώ η δεύτερη η δικάσιμος της αίτησης.
Η αίτηση μας πρέπει να είναι σαφέστατη, ενδελεχής και ορισμένη αποφεύγοντας ασάφειες και ελλείψεις οι οποίες πιθανότατα θα μας στοιχήσουν και ο φάκελος των εγγράφων πλήρης. Ο Ειρηνοδίκης δεν είναι αντίπαλος, δεν στοχεύουμε να τον παραπλανήσουμε αλλά να τον βοηθήσουμε να βγάλει σωστή απόφαση εφοδιάζοντας τον με το απαραίτητο υλικό. Να θυμάστε ότι ένα ενδεχόμενο λάθος του εξαιτίας μας είναι εξαιρετικά πιθανό ότι θα είναι και εις βάρος μας.
Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό σε κάθε περίπτωση η απλή κατάθεση ενός ελλιπούς φακέλου και η ακόλουθη μη συμπλήρωση του εντός της προθεσμίας δεν εξασφαλίζει τον οφειλέτη, πρακτικά θα πρέπει να θεωρείται ως μη γενόμενη.
Από την ημέρα κατάθεσης οι απαιτήσεις των ιδιωτών πιστωτών που είναι εξασφαλισμένες με ειδικό προνόμιο ή εμπράγματο δικαίωμα συνεχίζουν να εκτοκίζονται μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης επί της αιτήσεως με επιτόκιο ενήμερης οφειλής. Οι λοιπές απαιτήσεις παύουν με την κοινοποίηση της αίτησης να παράγουν νόμιμους ή συμβατικούς τόκους.
Αναστολή καταδιωκτικών μέτρων
Αν κατά την πρώτη ημερομηνία δεν επέλθει συμβιβασμός και επικύρωση αυτού ο Ειρηνοδίκης εξετάζει το αίτημα του οφειλέτη για την προστασία της περιουσίας του και δύναται να διατάξει την αναστολή των εις βάρος του καταδιωκτικών μέτρων υπό την προϋπόθεση καταβολής μηνιαίων δόσεων, το ύψος των οποίων και ορίζει, προς τους πιστωτές που έχουν συμπεριληφθεί στην αίτηση.
Το κρίσιμο στοιχείο στον καθορισμό του ύψους μηνιαίων αυτών δόσεων είναι αφενός η εξασφάλιση της δυνατότητας κάλυψης των ευλόγων δαπανών διαβίωσης του αιτούντα και των προστατευόμενων μελών της οικογένειάς του, αφετέρου η κάλυψη του 10%, τουλάχιστον, των τελευταίων ενήμερων μηνιαίων καταβολών προς εξόφληση των δανειακών του υποχρεώσεων. Οι ανάγκες διαβίωσης υπολογίζονται βάσει της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας ενώ σε εξαιρετικές περιπτώσεις ως μηνιαίο ποσό καταβολής μπορεί να οριστεί το ποσό των 40 ευρώ ή και χαμηλότερο έως και μηδενικό.
Σε περίπτωση που ο οφειλέτης καθυστερεί υπαιτίως την καταβολή τριών και πλέον των ανωτέρω μηνιαίων δόσεων ο Ειρηνοδίκης μπορεί έπειτα από αίτημα ενός πιστωτή να διατάξει την ανάκληση της προσωρινής διαταγής, όπερ και σημαίνει ότι ο οφειλέτης βρίσκεται χωρίς προστασία.
Στο σημείο αυτό προκύπτει ένα σοβαρότατο πρόβλημα για τις νέες αιτήσεις: με τον ισχύοντα νόμο η ανωτέρω προστασία που χορηγεί ο Ειρηνοδίκης έχει μέγιστη χρονική ισχύ τους έξι (6) μήνες. Αυτό στην πράξη αναμένεται να προκαλέσει πλήθος προβλημάτων. Για όσες αιτήσεις είχε χορηγηθεί προηγουμένως της 31/12/2015 προσωρινή διαταγή αυτή ισχύει κανονικά, υπό τις προϋποθέσεις φυσικά καταβολής της μηνιαίας δόσης κλπ.
Δικαστική ρύθμιση χρεών
Στην περίπτωση κατά την οποία ο Ειρηνοδίκης κάνει δεκτή την αίτηση του δανειολήπτη έχει ουσιαστικά δύο εναλλακτικές:
α) Αν κρίνει πως τα περιουσιακά στοιχεία του οφειλέτη δεν είναι επαρκή αφού αφαιρέσει το ποσό που απαιτείται για την κάλυψη των ευλόγων δαπανών διαβίωσης του ιδίου και των προστατευόμενων μελών της οικογένειάς του, όπως αυτές υπολογίζονται κάθε χρόνο από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, διατάσσει την καταβολή μηνιαίως, για χρονικό διάστημα 36 μηνών, του ποσού που απομένει με βάση τα περιουσιακά στοιχεία και τα πάσης φύσεως εισοδήματά του, για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των πιστωτών, συμμέτρως διανεμόμενου.
β) Εφόσον υπάρχει περιουσία οι επιλογές του Ειρηνοδίκη είναι πάλι δύο:
βα) Αν η περιουσία είναι ρευστοποιήσιμη ορίζει έναν εκκαθαριστή ο οποίος θα διαχειριστεί την περιουσία του οφειλέτη στην διαδικασία εκποίησης, με σκοπό την μεγιστοποίηση της απόδοσης της προς όφελος των δανειστών.
ββ) Από την ρευστοποίηση της περιουσίας μπορεί να εξαιρεθεί η κύρια κατοικία του δανειολήπτη, ή αναλογικά το μοναδικό του ακίνητο, εφόσον στο πρόσωπο του αιτούντα συντρέχουν σωρευτικά οι εξής προϋποθέσεις:
1) το ακίνητο για το οποίο ζητείται η προστασία να χρησιμεύει ως κύρια κατοικία του,
2) το μηνιαίο διαθέσιμο οικογενειακό του εισόδημα δεν υπερβαίνει τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης, όπως αυτές προσδιορίζονται ετησίως από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, προσαυξημένες κατά εβδομήντα τοις εκατό (70%),
3) η αντικειμενική αξία της κύριας κατοικίας κατά το χρόνο συζήτησης της αίτησης δεν υπερβαίνει τις εκατόν ογδόντα χιλιάδες (180.000) ευρώ για τον άγαμο οφειλέτη, προσαυξημένη κατά σαράντα χιλιάδες ευρώ (40.000) ευρώ για τον έγγαμο οφειλέτη και κατά είκοσι χιλιάδες (20.000) ευρώ ανά τέκνο και μέχρι τρία (3) τέκνα και
4) ο οφειλέτης είναι συνεργάσιμος δανειολήπτης, βάσει του Κώδικα Δεοντολογίας Τραπεζών, όπου αυτός εφαρμόζεται.
Πολλοί εκτιμούμε και φοβόμαστε ότι το ανωτέρω 4ο κριτήριο αναμένεται να δημιουργήσει πλήθος προβλημάτων στην πράξη, εις βάρος των δανειοληπτών.
Η περίοδος αποπληρωμής δεν υπερβαίνει τα είκοσι (20) έτη εκτός αν η διάρκεια των συγκεκριμένων δανειακών συμβάσεων ήταν μεγαλύτερη, αλλά και πάλι δεν μπορεί να υπερβαίνει τα τριάντα πέντε (35) έτη.
Επιπλέον εισάγεται η δυνατότητα υποβολής του δανειολήπτη αίτησης προς το Ελληνικό Δημόσιο για μερική κάλυψη του ποσού της μηνιαίας καταβολής του. Η συνεισφορά του Ελληνικού Δημοσίου πάντως δεν μπορεί να υπερβαίνει σε διάρκεια τα τρία (3) έτη.
Σε περίπτωση που ο οφειλέτης κατά την διάρκεια του σχεδίου διευθέτησης του χρέους καθυστερήσει υπαίτια την καταβολή τεσσάρων μηνιαίων δόσεων ετησίως, είτε διαδοχικών είτε συνολικά, δίδεται η δυνατότητα στους πιστωτές να καταγγείλουν την ρύθμιση ξεκινώντας διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης εις βάρος της περιουσίας του.
Επικαιροποίηση των παλαιών φακέλων
Τέλος, παράλληλα με τον ισχύοντα νόμο και σύμφωνα με άλλη διάταξη, προβλέπεται η υποχρέωση επικαιροποίησης όλων ανεξαιρέτως των φακέλων για όλους τους δανειολήπτες που κατέθεσαν την αίτηση τους πριν τις 19-08-2015 εφόσον αυτές, οι αιτήσεις, δεν έχουν συζητηθεί ακόμα.
Στα πλαίσια αυτής της επικαιροποίησης θα πρέπει υποχρεωτικά, μέχρι τις 19-02-2016, να προσκομίσουν στο Ειρηνοδικείο της αίτησης εκ νέου όλα τα απαιτούμενα έγγραφα, παλαιά ή νέα, ενώ. Σε περίπτωση παράλειψης μετά την ημερομηνία αυτή οι αιτήσεις τους θα απορρίπτονται.
Η υποχρέωση επικαιροποίησης αφορά και τις αιτήσεις στις οποίες έχει εκδοθεί προσωρινή διαταγή. Δεν πρέπει να συγχέεται η συζήτηση του αιτήματος προστασίας με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων με την συζήτηση της αιτήσεως.
Τέλος είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη ότι με τον νέο νόμο, λόγω των διατάξεων που εισάγει για πρώτη φορά, της φύσης τους αλλά και της ταχύτητας εφαρμογής του, πιθανότατα, για να μην πούμε μετά βεβαιότητας, θα εμφανιστούν στην πράξη προβλήματα τα οποία πιθανώς να είναι εις βάρος του δανειολήπτη.
Αυτό επιτάσσει ακόμα περισσότερο σήμερα η αίτηση του δανειολήπτη να είναι αναλυτικότατη, σαφέστατη και να μην παραλείπει το παραμικρό που απαιτεί ο Νόμος ή χρειάζεται ο Ειρηνοδίκης προκειμένου να διαμορφώσει ορθή άποψη. Ταυτοχρόνως το σύνολο των προσκομιζομένων εγγράφων πρέπει να υποστηρίζει την αίτηση και να αποδεικνύει κάθε τι που λεπτομερέστατα περιλαμβάνεται σ’ αυτήν.
Τέλος το τραγικό του να συντάσσονται και να καταθέτονται αιτήσεις συνταγμένες κατά τρόπο ανεύθυνο και άσχετο από μη δικηγόρους ή ακόμα και από τον ίδιο τον αιτούντα που παρασυρμένος από κάποια ανεύθυνα ΜΜΕ θεωρεί πως αρκεί η πρόχειρη συμπλήρωση του εντύπου που βρίσκει αναρτημένο στο διαδίκτυο ευτυχώς διορθώθηκε και στο εξής οι αιτήσεις υποβάλλονται μόνο με την ευθύνη και υπογραφή πληρεξουσίου δικηγόρου.
* Ο Αντώνης Ζερβός είναι Δικηγόρος Ρόδου
