Σ:Είμαστε από το Ανάλυσε το, και βρισκόμαστε εδώ με τον κ. Στέλιο Κουτνατζή, Λέκτορα Δημοσίου Δικαίου Νομικής Σχολής ΔΠΘ προκειμένου να σχολιάσουμε ορισμένα ζητήματα που ανακύπτουν από το επερχόμενο δημοψήφισμα που θέτει η κυβέρνηση σχετικά με την απόρριψη ή συναίνεση της πρότασης των θεσμών προς την ελληνική πλευρά. κ.Κουτνατζή καλησπέρα σας.
Σ.Κουτ: Καλησπέρα σας.
Ερώτηση :Σύμφωνα με το άρθρο 44, παρ. 2 του Συντάγματος δημοψήφισμα προκηρύσσεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με διάταγμα του για κρίσιμα εθνικά θέματα, μετά από απόφαση της απόλυτης πλειοψηφίας της βουλής , για ψηφισμένα νομοσχέδια που ρυθμίσουν σοβαρό κοινωνικό ζήτημα (λ.χ. αποποινικοποίηση ναρκωτικών) εκτός από δημοσιονομικά νομοσχέδια που έχουν ψηφισθεί. Είναι νομότυπη η τωρινή πρόταση προσφυγής σε δημοψήφισμα;
Απάντηση: To Σύνταγμα διακρίνει, στο άρθρο 44 παρ. 2, δύο κατηγορίες δημοψηφισμάτων: Από τη μια πλευρά, δημοψήφισμα για κρίσιμα εθνικά θέματα, από την άλλη πλευρά, δημοψήφισμα για ψηφισμένο νομοσχέδιο που ρυθμίζει σοβαρό κοινωνικό ζήτημα. Μεταξύ των δύο κατηγοριών δημοψηφισμάτων διαφέρουν τόσο οι προϋποθέσεις, όσο και οι συνέπειες. Ο αποκλεισμός των δημοσιονομικών ζητημάτων αναφέρεται μόνο στη δεύτερη κατηγορία, του λεγόμενου κοινωνικού δημοψηφίσματος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση προτείνεται η διενέργεια δημοψηφίσματος για κρίσιμο εθνικό θέμα, με αποτέλεσμα ο εν λόγω περιορισμός να μην ισχύει. Δεν τίθεται, κατά την άποψή μου, ούτε ζήτημα καταστρατήγησης αυτού του περιορισμού μέσω της διενέργειας δημοψηφίσματος για κρίσιμο εθνικό θέμα και όχι για ψηφισμένο νομοσχέδιο. Και αυτό γιατί η επιλογή αυτή συνδέεται με συγκεκριμένες συνέπειες: ενώ τυχόν απόρριψη του ψηφισμένου νομοσχεδίου συνεπάγεται, κατά την ορθότερη γνώμη, απαγόρευση επαναφοράς του στη Βουλή εντός της ίδιας βουλευτικής περιόδου, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στην περίπτωση του εθνικού θέματος είναι δεσμευτικό μόνο επί της αρχής, ως υπόδειξη της λαϊκής βούλησης, έτσι ώστε η επιλογή του τρόπου συμμόρφωσης να επαφίεται στην Κυβέρνηση και τη Βουλή. Συνεπώς, παρόλες τις θεμελιώδεις αντιρρήσεις ως προς τη σκοπιμότητα, το χρόνο και τις πιθανές συνέπειες της κυβερνητικής πρότασης, δεν βλέπω σε αυτό το σημείο συνταγματικό πρόβλημα. Ασφαλώς, πάντως, απαιτείται να διασφαλισθεί η ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης, όπως επιτάσσει το άρθρο 52 του Συντάγματος, ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα στον ελάχιστο διαθέσιμο χρόνο.
Ερώτηση: Το δημοψήφισμα είναι μια διαδικασία άμεσης ψηφοφορίας ολόκληρου του εκλογικού σώματος, προκειμένου να επικυρωθεί ή να απορριφθεί μια πρόταση που έχει ιδιαίτερη σημασία για ένα κράτος. Ενδεικτικά από το 1920 έχουν γίνει 5 δημοψηφίσματα (1920,1924,1935,1946,1974) και όλα για το πολίτευμα. Μπορεί να κριθεί ως «σημαντικό θέμα» η ερώτηση σχετικά με την συμφωνία ή όχι με την πρόταση των θεσμών;
Απάντηση: Η έννοια του «κρίσιμου εθνικού θέματος» δεν οριοθετείται περαιτέρω στο Σύνταγμα, ούτε μπορούν, συνεπώς, να προστεθούν ερμηνευτικά περιοριστικές προϋποθέσεις. Ιδίως αποκρούεται πειστικά από τη νεότερη θεωρία η προσπάθεια περιορισμού των εθνικών θεμάτων σε αυτά που άπτονται της εθνικής άμυνας και της εξωτερικής πολιτικής. Δεν νομίζω ότι μπορεί να αμφισβητηθεί ότι η συμφωνία ή μη με την πρόταση των δανειστών συνιστά τέτοιο «κρίσιμο εθνικό θέμα». Το ότι η διατύπωση του ερωτήματος επιχειρεί να προκαταλάβει το αποτέλεσμα είναι και πάλι ένα διαφορετικό ζήτημα που συνδέεται πάντως με τις εγγενείς αδυναμίες της δημοψηφισματικής διαδικασίας.
Ερώτηση: Κρίνετε σκόπιμο να υπάρξει μεγαλύτερη χρήση του θεσμού του δημοψηφίσματος πχ με την αντίστοιχη συνταγματική αναθεώρηση;
Απάντηση: Και στην περίπτωση του δημοψηφίσματος, όπως και γενικότερα, η συνταγματική αναθεώρηση δεν αποτελεί την πανάκεια. Το ότι δεν έχει λάβει χώρα κανένα δημοψήφισμα μέχρι στιγμής στις τέσσερις δεκαετίες ισχύος του Συντάγματος του 1975 δεν οφείλεται στο Σύνταγμα. Από το 2011 και μετά, άλλωστε, υπάρχει και πλήρες νομοθετικό πλαίσιο ως προς τη διαδικασία του δημοψηφίσματος. Χωρίς να αποκλείεται, συνεπώς, πρόβλεψη επιπρόσθετων θεσμών άμεσης δημοκρατίας με αναθεώρηση του Συντάγματος, προέχει η αξιοποίηση των υφιστάμενων συνταγματικών δυνατοτήτων. Πάνω από όλα, όμως, η σημερινή πρόταση διενέργειας δημοψηφίσματος, ανεξάρτητα της συνταγματικότητάς της, ενόψει της διατύπωσης του ερωτήματος και του χρονικού σημείου που επελέγησαν, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους απαξίωσης της δημοψηφισματικής διαδικασίας, έτσι ώστε αυτή να παραμείνει γράμμα κενό και στο μέλλον.
Σ: Ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο σας και τα σχόλια σας.
Σ.Κουτ : Να είστε καλά.