Του Σωκράτη Τσαχιρίδη, Δικηγόρου, ΜΔ Πάντειου Πανεπιστημίου
Με δεδομένο το γεγονός ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν εισχωρήσει δυναμικά στην ζωή μας, παρατηρούνται ολοένα και συχνότερα περιστατικά προσβολής μέσω αυτών. Οι προσβολές αυτές συνδέονται κυρίως με το δικαίωμα της προσωπικότητας και το δικαίωμα στο όνομα.
Κατά το άρθρο 57 παρ. 1 εδ. α’ ΑΚ «Όποιος προσβάλλεται παράνομα στην προσωπικότητά του έχει δικαίωμα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον» και κατά το άρθρο 57 παρ. 2 ΑΚ «Αξίωση αποζημίωσης σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες δεν αποκλείεται». Η προσωπικότητα ενός ατόμου είναι ένα σύνολο εκφάνσεων, το οποίο αποτελείται ενδεικτικά από τη τιμή, την υπόληψη, την αξιοπρέπεια και την επαγγελματική του δραστηριότητα, τα οποία είναι συνταγματικώς προστατευόμενα αγαθά (άρθρο 2 παρ. 1 και 5 παρ. 1 Σ).
Ακόμα, σύμφωνα με το άρθρο 58 ΑΚ «.. αν κάποιος χρησιμοποιεί παράνομα ορισμένο όνομα, ο δικαιούχος ή εκείνος που βλάπτεται, μπορεί να ζητήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Αξίωση αποζημίωση σύμφωνα και με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες δεν αποκλείεται». Η χρήση του ονόματος ενός ατόμου, χωρίς να έχει χορηγηθεί η απαιτούμενη συναίνεση (άρθρο 236 ΑΚ) ή έγκριση (άρθρο 238 ΑΚ), αποτελεί πλήρωση του πραγματικού της ως άνω διατάξεως, ως και των άρθρων 5α και 9α Σ. Μία τέτοια προσβολή δημιουργεί την αξίωση άρσης της και παράλειψής της στο μέλλον και παράλληλα δύναται να επιδιωχθεί αποζημίωση και σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 914 επ. ΑΚ (ΟλΑΠ 2/2008, ΑΠ 1007/2010).
Κατά το άρθρο 59 ΑΚ «Στις περιπτώσεις των δύο προηγούμενων άρθρων το δικαστήριο με απόφασή του, ύστερα από αίτηση αυτού που έχει προσβληθεί και αφού λάβει υπόψη το είδος της προσβολής, μπορεί επιπλέον να καταδικάσει τον υπαίτιο να ικανοποιήσει την ηθική βλάβη αυτού που έχει προσβληθεί. Η ικανοποίηση συνίσταται σε πληρωμή χρηματικού ποσού, σε δημοσίευμα ή σε οτιδήποτε άλλο επιβάλλεται από τις περιστάσεις». Με τις προαναφερθείσες διατάξεις προστατεύεται το δικαίωμα της προσωπικότητας και το δικαίωμα στο όνομα του ατόμου. Το δικαιώμα της προσωπικότητας, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με συνταγματικώς κατοχυρωμένα δικαιώματα, αποτελείται από ένα πλέγμα εκφάνσεων (ιδίως σωματική, ψυχική, ηθική, πνευματική και επαγγελματική έκφανση) του ανθρώπου, που συνθέτουν την υπόστασή του.
Το δικαίωμα στην προσωπικότητα και το δικαίωμα στο όνομα είναι απόλυτα, με την έννοια ότι αναπτύσσουν την ενέργειά τους εναντίον κάθε τρίτου προσβολέα, ο οποίος οφείλει να άρει τις υφιστάμενες προσβολές, να μην επαναλάβει αυτές ή παρόμοιες στο μέλλον και να αποκαταστήσει τη ζημία του προσβληθέντος ατόμου. Αν μη τι άλλο, στο δικαίωμα της προσωπικότητας εμπίπτουν η τιμή, η (εσωτερική και εξωτερική) υπόληψη, το ήθος, η αξιοπρέπεια, η ελευθερία, η ανάπτυξη της προσωπικότητας και της επαγγελματικής και οικονομικής δραστηριότητας. Στην έννοια του ονόματος εμπίπτει, πέρα από το ονοματεπώνυμο, και οποιοδήποτε άλλο «όνομα» με το οποίο είναι γνωστό ένα άτομο (ιδίως καλλιτεχνικό ψευδώνυμο παρατσούκλι, κλπ).
Με δεδομένη την εκτεταμένη χρήση των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης (social network) (ιδίως facebook, twitter κλπ) παρατηρούνται όλο και πιο συχνά προσβολές στα ανωτέρω δικαιώματα, χωρίς οι χρήστες του internet να κατανοούν πολλές την βαρύτητα των πράξεών τους.
Όταν δε, οι προσβολές είναι παράνομες και υπαίτιες τυγχάνουν εφαρμογής (και) οι διατάξεις περί αδικοπραξιών (ΑΠ 167/2000), οπότε συνδυαστικά εφαρμόζονται και τα άρθρα 914, 919, 920 και 932 ΑΚ. Σύμφωνα με το άρθρο 914 ΑΚ «Όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει», κατά δε το άρθρο 932 ΑΚ «Σε περίπτωση αδικοπραξίας, ανεξάρτητα από την αποζημίωση για περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει εύλογη κατά την κρίση του αποζημίωση για ηθική βλάβη. Αυτό ισχύει κυρίως για εκείνον που έπαθε προσβολή της τιμής, της υγείας ή της αγνείας του ή στερήθηκε την ελευθερία του».
Από τις ανωτέρω δε, διατάξεις προκύπτει ότι καθιερώνεται αντικειμενική ευθύνη του προσβάλλοντος, μόνον ως προς την αξίωση άρσης της προσβολής και παράλειψής της στο μέλλον, ενώ για την αποκατάσταση της ηθικής βλάβης, με την επιδίκαση ορισμένου χρηματικού ποσού, με δημοσίευμα ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο κρίνεται αναγκαίο και πρόσφορο κατά τις περιστάσεις, απαιτείται και το στοιχείο της υπαιτιότητας. Προσβολή, δε, της προσωπικότητας δημιουργείται με οποιαδήποτε πράξη ή παράλειψη τρίτου, με την οποία διαταράσσεται η κατάσταση που υπάρχει σε μία ή περισσότερες εκδηλώσεις της σωματικής, ψυχικής, πνευματικής και κοινωνικής ατομικότητας του βλαπτομένου κατά τη στιγμή της προσβολής. Έτσι, προσβολή προσωπικότητας συνιστούν, πλην άλλων, και πράξεις, που περιέχουν ονειδισμό ή αμφισβήτηση της προσωπικής και επαγγελματικής προσωπικότητας ορισμένου προσώπου, ακόμη και αν αυτές το καθιστούν απλώς ύποπτο, ότι μετέρχεται ανέντιμες μεθόδους κατά την ενάσκηση των καθηκόντων του, ή άλλων εκφάνσεων της ζωής του.
Η προσβολή είναι παράνομη όταν η επέμβαση στην προσωπικότητα του άλλου δεν είναι επιτρεπτή από το δίκαιο ή γίνεται σε ενάσκηση δικαιώματος, το οποίο, όμως, είναι από απόψεως έννομης τάξης μικρότερης σπουδαιότητας, είτε ασκείται καταχρηστικά. Ενόψει, δε, της σύγκρουσης των προστατευόμενων αγαθών προς τα προστατευόμενα αγαθά της προσωπικότητας των άλλων ή προς το συμφέρον της ολότητας, θα πρέπει να αξιολογούνται και να σταθμίζονται στη συγκεκριμένη περίπτωση τα συγκρινόμενα έννομα αγαθά και συμφέροντα για τη διακρίβωση της ύπαρξης προσβολής του δικαιώματος επί της προσωπικότητας και του παρανόμου χαρακτήρα της.
Εξάλλου, η προσβολή της προσωπικότητας μπορεί να προέλθει και από ποινικά κολάσιμη πράξη, όπως εξύβριση, απλή δυσφήμηση ή συκοφαντική δυσφήμηση, που προβλέπονται και τιμωρούνται από τις διατάξεις των άρθρων 361, 362 και 363 ΠΚ. Ειδικότερα, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 362 και 363 ΠΚ, όποιος με οποιονδήποτε τρόπο ενώπιον τρίτου ισχυρίζεται ή διαδίδει για κάποιον άλλον γεγονός που μπορεί να βλάψει την τιμή ή την υπόληψη του, διαπράττει το έγκλημα της δυσφήμισης, και αν το γεγονός αυτό είναι ψευδές και ο υπαίτιος γνώριζε ότι τούτο είναι ψευδές, τότε διαπράττει το έγκλημα της συκοφαντικής δυσφήμισης. Έτσι, για τη στοιχειοθέτηση της αντικειμενικής υπόστασης αμφοτέρων των ως άνω εγκλημάτων απαιτείται ισχυρισμός ή διάδοση από τον υπαίτιο, με οποιονδήποτε τρόπο και μέσο ενώπιον τρίτου, για κάποιον άλλο γεγονότος που θα μπορούσε να βλάψει την τιμή ή την υπόληψή του, ενώ στην περίπτωση της συκοφαντικής δυσφήμισης το γεγονός απαιτείται να είναι ψευδές και ο υπαίτιος να γνώριζε την αναλήθειά του. Ως ισχυρισμός θεωρείται η ανακοίνωση προερχόμενη ή εξ ιδίας πεποιθήσεως ή γνώμης ή εκ μεταδόσεως από τρίτο πρόσωπο. Αντίθετα, διάδοση υφίσταται, όταν λαμβάνει χώρα μετάδοση της από άλλον γενομένης ανακοίνωσης. Ο ισχυρισμός ή η διάδοση επιβάλλεται να γίνεται ενώπιον τρίτου. Αυτό το οποίο αξιολογείται είναι το γεγονός, δηλαδή οποιοδήποτε συμβάν του εξωτερικού κόσμου, αναγόμενο στο παρόν ή παρελθόν, υποπίπτον στις αισθήσεις και δυνάμενο να αποδειχθεί. Αντικείμενο προσβολής είναι η τιμή και η υπόληψη του φυσικού προσώπου.
Ο νόμος θεωρεί ως προστατευόμενο αγαθό την τιμή ή την υπόληψη του προσώπου, το οποίο είναι μέλος μιας οργανωμένης κοινωνίας και κινείται στο πλαίσιο της συναλλακτικής ευθύτητας. Η τιμή του προσώπου θεμελιώνεται επί της ηθικής αξίας, η οποία πηγή έχει την ατομικότητα και εκδηλώνεται με πράξεις ή παραλείψεις. Δεν αποκλείεται στην έννοια του γεγονότος να υπαχθούν η έκφραση γνώμης ή αξιολογικής κρίσης, ακόμη δε και χαρακτηρισμός, οσάκις αμέσως ή εμμέσως υποκρύπτονται συμβάντα και αντικειμενικά εκδηλωτικά στοιχεία, τα οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση συνιστούν προσβολή της προσωπικότητας, δηλαδή μόνον όταν συνδέονται και σχετίζονται με το γεγονός κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ουσιαστικώς να προσδιορίζουν την ποσοτική και ποιοτική του βαρύτητα, άλλως μπορεί να αποτελούν εξύβριση κατά τη διάταξη του άρθρου 361 ΠΚ (ΑΠ 456/2014, ΑΠ 531/2014, ΑΠ 931/2014, ΑΠ 1230/2014, ΑΠ 471/2013, ΑΠ 882/2013, ΑΠ 109/2012,ΑΠ 500/2012, ΑΠ 285/2012, ΑΠ 967/2011, ΑΠ 179/2011, ΑΠ 387/2005 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 614 παρ. 7 ΚΠολΔ, διαφορές από δημοσιεύματα ή ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές είναι οι κάθε φύσεως διαφορές που αφορούν σε αποζημιώσεις οποιαδήποτε μορφής περιουσιακής ζημίας ή ηθικής βλάβης που προκλήθηκε δια του τύπου ή με ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εκπομπές, ή μέσω διαδικτύου και γενικά κάθε άλλο σύγχρονο μέσο διάδοσης πληροφοριών και ειδήσεων όπως και οι συναφείς προς αυτές αξιώσεις προστασίας της προσωπικότητας των προσβληθέντνων, όλες δε οι ανωτέρω διαφορές δικάζονται κατά την ειδική διαδικασία των περιουσιακών διαφορών του άρθρου 614 ΚΠολΔ.
Στην έννοια, δε, του τύπου, κατά την προρρηθείσα διάταξη, υπάγεται και η δημοσίευση, μέσω ηλεκτρονικού εγγράφου, στο διαδίκτυο, με αποτέλεσμα οποιαδήποτε προσβολή της προσωπικότητας πραγματοποιείται μέσω διαδικτύου (internet), να συνιστά δια του τύπου προσβολή και να εκδικάζεται κατά την ανωτέρω ειδική διαδικασία (ΑΠ 1652/2013 ΝοΒ 2014, 616, ΕφΔωδ 36/2011, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΠειρ 680/2009, ΤΝΠ ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΕφΑθ 8962/2006 ΕλλΔνη 2007, 1518, ΠΠρΑθ 6411/2013 ΕλλΔνη 2014, 821, ΠΠρΑθ 6148/2013, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, Βαθρακοκοίλη, Διαδικασία διαφορών από προσβολές με δημοσιεύματα ή ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές, έκδοση 2008, 17).
Σύμφωνα με την υπ’ αριθ. 1767/2015 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, είναι δυνατόν να επέλθει προσβολή προσωπικότητας ορισμένου προσώπου μέσω ιστοσελίδας κοινωνικής δικτύωσης (social network) (λχ. twiter.com, facebook.com), καθότι α) δίνεται η δυνατότητα σε κάθε συνδεδεμένο χρήστη να δημιουργήσει το προσωπικό του ιστολόγιο και β) να προβεί μέσω αυτού σε σύντομες δημοσιεύσεις και σχόλια, τα οποία μπορεί να θίγουν τρίτους. Ειδικότερα, κρίθηκε ότι η εξύβριση του ενάγοντα από τον εναγόμενο με την ανάρτηση δημοσιεύσεως στον προσωπικό λογαριασμό-ιστολόγιο, που ο εναγόμενος διατηρούσε στη διαδικτυακή πλατφόρμα twitter.com. αποτελεί προσβολή της προσωπικότητας, τελεσθείσα μέσω της εν λόγω πλατφόρμας κοινωνικής δικτυώσεως από ορισμένο χρήστη, συνιστά δια του τύπου προσβολή, υπαγόμενη προς εκδίκαση κατά την ειδική διαδικασία των περιουσιακών διαφορών και πιο συγκεκριμένα κατά τη διαδικασία του άρθρου 614 παρ. 7 ΚΠολΔ. Ως εκ τούτου, έγινε δεκτή εν μέρει η αγωγή του ενάγοντα κατά του εναγόμενου για προσβολή της προσωπικότητάς του και επιδικάστηκε χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης.
Σύμφωνα με την υπ’ αριθ. 1143/2016 απόφαση του Εφετείου Αθηνών, ΤΝΠ ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, έγινε δεκτή αγωγή κατά κατόχου και διαχειριστή ειδησεογραφικού ιστολογίου, ο οποίος δημοσίευσε άρθρα-δημοσιεύματα, που συνέταξε ο ίδιος, τα οποία θίγουν την προσωπικότητά του ενάγοντα πλήττοντας την προσωπική τιμή και υπόληψή του, καθόσον διαλαμβάνονται σʼ αυτά ψευδείς, συκοφαντικοί και υβριστικοί ισχυρισμοί εν γνώσει της αναλήθειας εκ μέρους του εναγομένου με σκοπό την τρώση της ηθικής, κοινωνικής και επαγγελματικής του υπόστασης και των οποίων έλαβε γνώση μεγάλος και μη δυνάμενος να προσδιοριστεί αριθμός χρηστών του διαδικτύου. Κρίθηκε ότι ορθώς το πρωτοβάθμιο Δικαστήριο με την εκκαλουμένη απόφαση δέχθηκε ότι η επίδικη αγωγή εμπίπτει στις διαφορές από δημοσιεύματα και επομένως εφαρμοστέα είναι η διαδικασία των διαφορών που αφορούν προσβολές από δημοσιεύματα ή ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές. Ειδικότερα, αποδείχθηκε ότι ο εναγόμενος προέβην σε σχόλια που περιείχαν γεγονότα και αξιολογικές κρίσεις, που εκφράζουν, κατά την κοινή αντίληψη, σαφή περιφρόνηση προς το πρόσωπο του ενάγοντα, προσβάλλουν την προσωπικότητά του και βλάπτουν την τιμή και την υπόληψή του. Η χρήση της ιδιαιτέρως απαξιωτικής έκφρασης «εκπροσωπεί ότι πιο βρώμικο υπάρχει σήμερα», σε συνδυασμό με τον καταφρονητικό όρο «κακός ρουφιάνος», που περιέχονται στις δηλώσεις που φέρεται να έκανε τρίτο πρόσωπο για τον ενάγοντα και οι οποίες περιλαμβάνονται στα επίδικα κείμενα, καταδεικνύει τον σκοπό του συντάκτη τους, που είναι η αμφισβήτηση της εν γένει ηθικής και κοινωνικής αξίας του ενάγοντος. Εξάλλου, το περιεχόμενο των ως άνω σχολίων υπερέβησαν το αντικειμενικά αναγκαίο μέτρο για να αποδοθεί το περιεχόμενο της σκέψης του συντάκτη προς ικανοποίηση του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος για την ενημέρωση των χρηστών του ιστολογίου, αλλά και της πρόθεσής του να ασκήσει οξεία κριτική. Ως εκ των ανωτέρω, επιδικάστηκε χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης.
Ο Σωκράτης Τσαχιρίδης είναι δικηγόρος Αθηνών, μεταπτυχιακός διπλωματούχος Πάντειου Πανεπιστημίου και ειδικος σε θέματα προσβολών της προσωπικότητας μέσω ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να καλέσετε στο 211 400 5285.
