Η οδηγία 2004/18 για πρώτη φορά εισήγαγε διάταξη με την οποία είναι δυνατή η δημιουργία και λειτουργία συστημάτων που θα υποστηρίζουν την διεξαγωγή πλειστηριασμών μέσω Διαδικτύου ο λεγόμενος θεσμός «ηλεκτρονικός πλειστηριασμός».
του Σπύρου Σκιαδόπουλου, Δικηγόρου Κέρκυρας
ΜΔΕ Εμπορικού & Οικονομικού Δικαίου ΑΠΘ.
Εξετάζοντας την ενσάρκωση της Οδηγία στο ελληνικό δίκαιο (Προεδρικό Διάταγμα 60/2007)πιο προσεκτικά βλέπουμε ήδη από το άρθρο 1 παρ 7 να αναφέρονται τα εξής:
«Ηλεκτρονικός πλειστηριασμός: είναι μια επαναληπτική διαδικασία που βασίζεται σε έναν ηλεκτρονικό μηχανισμό παρουσίασης νέων, μειωμένων τιμών ή/και νέων αξιών, όσον αφορά ορισμένα στοιχεία των προσφορών και η οποία διεξάγεται έπειτα από προκαταρκτική πλήρη αξιολόγηση των προσφορών, επιτρέποντας την ταξινόμησή τους με βάση αυτόματες μεθόδους αξιολόγησης. Συνεπώς, ορισμένες συμβάσεις υπηρεσιών οι οποίες έχουν ως αντικείμενο υπηρεσίες πνευματικού δημιουργού, όπως ο σχεδιασμός έργων δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο ηλεκτρονικών πλειστηριασμών.»
Η εν λόγω ρύθμιση θεωρούταν και τότε και τώρα σχετικά πρωτοποριακή, καθώς η ελληνική πραγματικότητα δεν είναι εξοικειωμένη με την ηλεκτρονική ζωή τόσο σε κοινωνικό όσο και σε επιχειρηματικό επίπεδο που βασίζεται στην απουσία σεμιναριακής κατάρτισης και συνάμα με την χαμηλή τεχνική υποστήριξη.Περιγράφεται στο άρθρο 54 της Οδηγίας , το αντίστοιχο άρθρο 28 του ΠΔ 60/2007.
Η χρήση της τεχνικής του ηλεκτρονικού πλειστηριασμού κατά τη διαδικασία διενέργειας διαγωνισμών δημοσίων συμβάσεων ήδη επεκτείνεται με ταχείς ρυθμούς οι τεχνικές που ενισχύουν την ηλεκτρονική διεξαγωγή διαγωνισμών στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων, η υιοθέτηση ιδίως της χρήσης της τεχνικής των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών καθώς και του δυναμικού συστήματος αγορών αποτελούν ενδεδειγμένα εργαλεία για την επίτευξη χαμηλότερων τιμών και τη διεύρυνση του ανταγωνισμού. Για το λόγο αυτό εισάγονται οι σχετικές ρυθμίσεις για διαγωνισμούς δημοσίων συμβάσεων και κάτω από τα όρια των κοινοτικών οδηγιών.
Ο όρος «πλειστηριασμός» γεννήθηκε καθώς οι ενδιαφερόμενοι καλούνται κάθε φορά να υποβάλλουν νέες μειωμένες τιμές, και συνεπώς μάλλον χρησιμοποιήθηκε περισσότερο για πρακτικούς λόγους καθώς ανταποκρίνεται σε μια κοινωνικά γνώριμη δραστηριότητα παρά για λόγους ακρίβειας. Ίσως πιο ευδόκιμοι και περιγραφικοί θα ήταν οι όροι «ηλεκτρονικές διαδικασίες» ή απλά «ηλεκτρονικοί διαγωνισμοί», καθώς ο ηλεκτρονικός πλειστηριασμός δεν μπορεί να χαρακτηριστεί σαν μια αμιγώς ξεχωριστή διαδικασία , αλλά αποτελεί την εφαρμογή των ήδη υπάρχοντων (ανοικτές, κλειστές ή διαδικασίες με διαπραγμάτευση) σε μια νέα ηλεκτρονική διαδικασία.
Η ηλεκτρονική διαδικασία είναι έγκυρη για κάθε είδος σύμβασης, εκτός βέβαια από ορισμένες συμβάσεις υπηρεσιών και έργων που αφορούν υπηρεσίες πνευματικής δημιουργίας, άρα ο ηλεκτρονικός πλειστηριασμός , καταρχήν επιτρέπεται τόσο στην ανοικτή όσο και στην κλειστή διαδικασία διαγωνισμών.
Για τις περιπτώσεις διαδικασιών με διαπραγμάτευση βλέπουμε χαρατηριστικά στο άρθρο 24 του Προεδρικού Διατάγματος, το αντίστοιχο 30 της Οδηγίας , ήδη από την παρ.1 περ. α να αναφέρεται πως ο ηλεκτρονικός διαγωνισμός προβλέπεται και επιτρέπεται μόνο εφόσον σε ανοιχτή ή κλειστή διαδικασία ή ανταγωνιστικό διάλογο δεν έχουν κατατεθεί κανονικά προσφορές ή έχουν κατατεθεί και δεν κρίθηκαν νομότυπες, άρα απαράδεκτες, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο.
Αφού έγιναν οι ανωτέρω διευκρινίσεις είναι αναγκαίες οι περαιτέρω ουσιαστικού περιεχομένου προϋποθέσεις όπως:
Α) ο ακριβής καθορισμός των προδιαγραφών. Επιμέρους συνιστώσες είναι η χαμηλότερη τιμή όσο και η οικονομικότερη προσφορά, καθώς και να γίνεται αναφορά στις αξίες των στοιχείων των προσφορών που επισημαίνονται στην συγγραφή υποχρεώσεων.
Β) εφόσον χρησιμοποιείται το κριτήριο της πιο συμφέρουσας προσφοράς, είναι αναγκαία η εκπλήρωση των υπόλοιπων στοιχείων –συνήθως κριτήρια αξιολόγησης- με συγκεκριμένο τρόπο ώστε να προκύπτουν αυτοτελώς σε ποσοστά επί του έργου ή σε απόλυτες αριθμητικές τιμές. (κριτήρια ανάθεσης) . Το κριτήριο της χαμηλότερης προσφοράς χαρακτηρίζεται ως προβλέψιμο, και είναι ευάλωτο σε μεγάλο βαθμό σε συμπαιγνίες των ανταγωνιστών, το κριτήριο της πιο συμφέρουσας προσφοράς πλάθει μια διαδικασία πιο σύνθετη, και άρα δύσκολα διαμορφώσιμη αθέμιτα από τους συμμετέχοντες.
Γ) Η συγγραφή υποχρεώσεων περιέχει: i)τα στοιχεία που προσδιορίζονται ποσοτικά (αριθμοί και ποσοστά) με τα οποία έχει να κάνει ο πλειστηριασμός , ii) του όρους υποβολής των προσφορών, δηλαδή τις ελάχιστες διαφοροποιήσεις που απαιτούνται για τη διεξαγωγή του, iii)τα προβλεπόμενα όρια αξιών που θα γίνεται να υποβάλλονται (θα αναλυθεί και παρακάτω)iv)σχετικότερες πληροφορίες για τον πλειστηριασμό (π.χ. με βάση ποια ζώνη ώρας θα «ανοίξουν» οι προσφορές)v) πληροφορίες για το τεχνικό κομμάτι της σύνδεσης (πως θα γίνει η συνεννόηση, την ηλεκτρονική διεύθυνση που θα κατευθυνθούν οι υποψήφιοι, ενώ ιδιαίτερες τεχνικές πληροφορίες δεν φαίνεται να χρειάζονται π.χ. σε ποιο server θα διεξαχθεί η πλειοψηφία)
Δ ) η κανονική και νομότυπη δημοσίευση της προκήρυξης από την αναθέτουσα Αρχή, όπως άλλωστε αναφέρει ρητά η παρ 3 του άρθρου 54 της Οδηγίας.
Ε) η αξιολόγηση από την αναθέτουσα Αρχή , εφόσον βέβαια λήξει η προθεσμία υποβολής των προσφορών , επί των παραδεκτά υποβληθέντων προσφορών. Δηλαδή, πριν την έναρξη της ηλεκτρονικής δημοπρασίας, η αναθέτουσα αρχή αξιολογεί για πρώτη φορά τις παραδεκτές προσφορές. ( παραπομπή : είναι εκείνες που κρίθηκαν τεχνικώς αποδεκτώς, καθώς η οικονομική τους πλευρά μπορεί να βελτιώνεται συνεχώς, πράγμα άλλωστε που ανταποκρίνεται και στην φύση της διαδικασίας).
Μετά την πρώτη αξιολόγηση καλούνται όλοι οι υποψήφιοι να καταθέσουν ηλεκτρονικά νέες τιμές ή/και (and/or) νέες αξίες. Αν και δεν έχει τεθεί ιδιαίτερο ζήτημα πιστεύουμε πως είναι θεμιτή η πρόσκληση των συμμετεχόντων –λόγω και της φύσης του διαγωνισμού , αλλά και της αξιοπιστίας του Διαδικτύου- με οποιοδήποτε ηλεκτρονικό μέσο , λόγου χάρη είτε με email, είτε μέσα από τους χώρους κοινωνικής δικτύωσης είτε με όλα εφόσον είναι δυνατόν, με παράλληλη όμως ανάρτηση σχετικής ανακοίνωσης στον ιστοχώρο του δημόσιου έργου, η οποία είναι προσβάσιμη σε όλους. Επίσης , βασίζουμε και τη συλλογιστική μας στην υποχρέωση των Αρχών να μην χρησιμοποιούν το πλειστηριασμό – άρα και τη διαδικασία του- κατά τρόπο που να εμποδίζεται ο ανταγωνισμός , πράγμα που θεμελιώνεται και στο άρθρο 28.παρ 10 του ΠΔ 60/2007). Εφόσον η αναθέτουσα Αρχή τηρήσει τη δέσμευση της ως προς την ενημέρωση του ιστοτόπου του δημόσιου έργου, αλλά δεν προβεί σε απευθείας ενημέρωση του αναδόχου, ευθύνεται με το 173ΑΚ , ευθύνη από διαπραγματεύσεις, εφόσον ο υποψήφιος ανάδοχος αποδείξει βλάβη.
Στην πρόκληση αυτή περιλαμβάνονται, εφόσον χρησιμοποιείται το κριτήριο της πιο συμφέρουσας προσφοράς και ο μαθηματικός τύπος με βάσει τον οποίο θα καθοριστεί στη συνέχεια η αυτόματη κατάταξη των υποψηφίων. Ο μαθηματικός τύπος αυτός δείχνει την στάθμιση των κριτηρίων , πως το κάθε ένα επηρεάζει λιγότερο ή περισσότερο την επιτυχία των υποψηφίων (παραπομπή άρθρο 54. Παρ 5 Οδηγίας)
Συνεπώς , ως λογικό απότοκο είναι αναγκαίο ήδη από πριν, στην προκήρυξη δηλαδή να αναφέρεται στο ίδιο σημείο και η έκταση των τιμών, δηλαδή ειδικότερο το κατώτατο όριο και το ανώτατο όριο τιμών που μπορούν να κινηθούν οι υποψήφιοι , ώστε ο μαθηματικός τύπος να προβλέψει επακριβώς τα πλαίσια τιμών που θα διαμορφωθούν. Εφόσον προβλέπεται περίπτωση εναλλακτικών προσφορών , πρέπει να διατυπώνεται ξεχωριστός μαθηματικός τύπος για κάθε εναλλακτική προσφορά.[1]
Προθεσμίες.
Η διαδικασία λήψης νέων μειωμένων τιμών ολοκληρώνεται είτε :
α) στην συγκεκριμένη ημερομηνία και ώρα που έχει προκαθοριστεί, και που έχουν ενημερωθεί οι υποψήφιοι ήδη με την πρόσκληση
β) στο χρονικό σημείο που η αναθέτουσα Αρχή δεν λαμβάνει πλέον νέες τιμές ή νέες αξίες από τους συμμετέχοντες. Μάλιστα σε αυτή την περίπτωση είναι αναγκαία προϋπόθεση η Αρχή να έχει καθορίσει τη προθεσμία από τη στιγμή που θα παραλάβει την τελευταία αλλαγή τιμών/αξιών , πριν ολοκληρωθεί η ηλεκτρονική διαδικασία.
Πληροφορίες προς τους υποψηφίους
Στην διάρκεια του διαγωνισμού, οι αναθέτουσες Αρχές έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν στους υποψηφίους στοιχεία για την κατάταξη τους, τις τιμές/αξίες που έχουν υποβληθεί , τον συνολικό αριθμό των συμμετεχόντων , χωρίς όμως να τίθεται στην διακριτική τους ευχέρεια για το αν θα αποκαλύψουν την ταυτότητα των συνυποψηφίων, πράγμα που απαγορεύεται.
Εκ νομικής απόψεως, η εν λόγω διάταξη φαίνεται να αποκλίνει από την αρχή της διαφάνειας, όμως η απόκλιση παρουσιάζεται θεμιτή, με το επιχείρημα της προστασίας προσωπικών δεδομένων, αλλά και της ισότητας του ανταγωνισμού.
Κριτική
Η αυτοματοποιημένη διαδικασία του ηλεκτρονικού διαγωνισμού δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας για την δίκαιη διεξαγωγή της διαδικασίας, βασίζεται όμως και στην καλύτερη τεχνική υποδομή της αναθέτουσας αρχής, αλλά και στην προσοχή αποφυγής διέρρευσης ταυτοτήτων των υποψηφίων.
Στον απολογισμό της κυβέρνησης κρίθηκε πως αυτός ο τρόπος πλειστηριασμών φαίνεται να αποδίδει αργά αλλά σταθερά . Ειδικότερα πραγματοποιήθηκαν με επιτυχία οι εξής διαγωνισμοί :
1)στις 30.6.2010 - ο πρώτος ηλεκτρονικός πλειστηριασμός- ως μέσο οικονομικής αξιολόγησης των υποβληθεισών προσφορών στον πρόχειρο διαγωνισμό χαρτιού που προκήρυξε η Δ/νση Διοικητικού της ΓΓΕ. Η χρήση της τεχνικής της ηλεκτρονικής δημοπρασίας οδήγησε σε μείωση του αρχικώς προβλεπόμενου προϋπολογισμού του διαγωνισμού της τάξης των 3,4%.
2) στις 4.1.2011 για την προμήθεια χαρτιού για τις ανάγκες του ΟΑΕΔ, από τη ΓΓΕ (ανοικτός) με τον οποίο επήλθε μείωση στην τελική τιμή του μειοδότη της τάξης του 2,26%
3) στις 19.11.2010 για την προμήθεια διαφόρων τύπων μελανιών εκτυπωτών και φωτοαντιγραφικών μηχανημάτων για τις ανάγκες της ΓΓΕ (επίσης ανοικτός) . 4)Ολοκληρώθηκε επίσης ο διαγωνισμός για την προμήθεια εντύπων για τις ανάγκες του ΟΑΕΔ, ο οποίος διεξήχθη με τη χρήση ηλεκτρονικού πλειστηριασμού από τον ίδιο τον ΟΑΕΔ με την υποστήριξη της ΓΓΕ. [2]
Μάλιστα,νομοσχέδιο για το Εθνικό Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημόσιων Συμβάσεων, που θα αρχίσει να λειτουργεί πλήρως από το 2015, βρίσκεται ήδη στα σπάργανα ψήφισης , ενώ το υπουργείο Ανάπτυξης ενημερώνει πως θα υπάρξει εξοικονόμηση 50 εκατ. ευρώ το 2013, καθώς το σύστημα θα ξεκινήσει να λειτουργεί πιλοτικά από τις αρχές του επόμενου έτους.
Η ευελιξία του ηλεκτρονικού πλειστηριασμού , επίσης , τεκμηριώνεται και από την δυνατότητα διεξαγωγής του σε διαδοχικές φάσεις, με προϋπόθεση όμως τον άμεσο και σαφή προσδιορισμό του χρονοδιαγράμματος καθώς και με την παράλληλη γενική απαγόρευση μεταβολής του αντικειμένου της δημόσιας σύμβασης που ορίζεται στην προκήρυξη του διαγωνισμού αλλά και οριστικοποιηθεί στη συγγραφή υποχρεώσεων.
_________________________________________________________________________________________________
[1] (παραπομπή : 128 παρ 6 ν3669/2008 + 28παρ6 εδ β ΠΔ 60/2007)
[2] (gge.gov.gr) – Υπουργείο Ανάπτυξης ανταγωνιστικότητας και ναυτιλίας