Του Σωκράτη Τσαχιρίδη, Δικηγόρου, ΜΔ Πάντειου Πανεπιστημίου
Η επίδειξη εγγράφων αποτελεί ένα ιδιόρρυθμο δικαστικό αίτημα, καθώς μπορεί να επιδιωχθεί κατά τη διάρκεια εκκρεμούς δίκης σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 450 έως 452 ΚΠολΔ. Αν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη, τυγχάνουν εφαρμογής οι διατάξεις των άρθρων 901 έως 903 ΑK. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 901 ΑΚ «Όποιος έχει σχετικά με κάποιο πράγμα αξίωση εναντίον του κατόχου του, έχει δικαίωμα να απαιτήσει απ’ αυτόν να επιδείξει το πράγμα, αν η επίδειξη είναι αναγκαία για την άσκηση της αξίωσης». Οι προϋποθέσεις εφαρμογής της ανωτέρω διάταξης είναι α) η ύπαρξη αξίωσης εναντίον του κατόχου, β) η αναγκαιότητα της επίδειξης για την άσκηση της αξίωσης και γ) η άσκηση του δικαιώματος επίδειξης δικαστικά. Με την ανωτέρω διάταξη ο νομοθέτης καθιέρωσε το δικαίωμα οποιουδήποτε προσώπου να απαιτεί την επίδειξη πράγματος από τον κάτοχο, εφόσον αυτή η επίδειξη είναι απολύτως αναγκαία, ώστε να λάβει γνώση των δικαιωμάτων του και να ασκήσει νόμιμα τις αξιώσεις του.
Επομένως, για την εφαρμογή της ανωτέρω διάταξης περί επίδειξης πράγματος, απαιτείται η ύπαρξη αξίωσης, που πηγάζει από τον νόμο ή/και τη σύμβαση, πλην όμως η άσκησή της (αξίωσης) εμποδίζεται λόγω της μη γνώσης ορισμένων πραγμάτων και για το λόγο αυτό ζητείται η επίδειξή τους κατ’ άρθρο 901 ΑΚ, υπό την έννοια ότι χωρίς τη σχετική επίδειξη καθίσταται αδύνατη η άσκηση των νόμιμων αξιώσεων. Δηλαδή, η επίδειξη του άρθρου 901 ΑΚ αποτελεί επέμβαση στην ιδιωτική αυτονομία των μερών, η οποία καθίσταται επιτρεπτή και δικαιολογημένη όταν είναι απολύτως αναγκαία για την άσκηση των δικαιωμάτων του προσώπου που θεμελιώνει μία αξίωση.
Επιπροσθέτως, στο άρθρο 902 ΑΚ, ορίζεται «Όποιος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου που βρίσκεται στην κατοχή άλλου έχει το δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη ή και αντίγραφό του, αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί ή πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν ..». Οι προϋποθέσεις της δημιουργίας αξιώσεως για την επίδειξη εγγράφου ή/και για τη χορήγηση αντιγράφου του κατά το προαναφερόμενο άρθρο είναι μεν η ύπαρξη εννόμου συμφέροντος του αιτούντος την επίδειξη, αφετέρου δε η κατοχή του εγγράφου από εκείνον, κατά του οποίου στρέφεται η σχετική αξίωση (Ζέπος ΕνοχΔ, ΙΙ σελ. 679, Ράμμος ΕρμΑΚ άρθρ. 902 αρ. 5). Οι περιπτώσεις, που προβλέπονται διαζευκτικά στο προαναφερόμενο άρθρο, εξειδικεύουν το έννομο συμφέρον και αναφέρονται περιοριστικά (ΕφΑθ 10381/1988 ΝοΒ 37, 747, ΕφΑθ 1090/1981 Αρμ. 1981,479 ), είναι, μεταξύ άλλων και η ακόλουθη: Αν το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται κυρίως τα έγγραφα, συστατικά ή αποδεικτικά μιας δικαιοπραξίας, που έχει καταρτιστεί με τον κάτοχο του εγγράφου ή με κάποιο τρίτο, τα οποία πιστοποιούν έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα.
Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη στην νομολογία (ΜΠρΡοδ 108/2013, Αρμ 2013, 906 επ και ΜΠρΛαρ 170/1990 ΕΕμπΔ 1991, 426 επ), εφόσον θίγονται τα κληρονομικά δικαιώματα του νόμιμου μεριδούχου, αυτός έχει έννομο συμφέρον να ενημερωθεί πλήρως για την κινητή περιουσία που κατέλειπε ο κληρονομούμενος στα πιστωτικά ιδρύματα κατά την ημέρα θανάτου του, ώστε να προσδιοριστεί ακριβώς η περιουσία του (κληρονομούμενου) και να μπορεί ο νόμιμος μεριδούχος να ασκήσει τα κατά νόμο δικαιώματά του (λχ. αγωγή προσβολής νόμιμης μοίρας). Σε μία τέτοια περίπτωση, το πιστωτικό ίδρυμα είναι υποχρεωμένο να δώσει τις αιτούμενες πληροφορίες στους νόμιμους μεριδούχους με το σκεπτικό ότι οι διατάξεις περί νόμιμης μοίρας είναι αναγκαστικού δικαίου που υπερισχύουν του τραπεζικού απορρήτου (ΜΠρΘεσ 24679/1997 Αρμ 1997, 1278). Σε περίπτωση άρνησης του πιστωτικού ιδρύματος να παράσχει τις αιτούμενες πληροφορίες, μπορεί να υποχρεωθεί σε αυτό δικαστικά σύμφωνα με τις διατάξεις περί επίδειξης εγγράφων, καθώς α) οι εν λόγω πληροφορίες βρίσκονται στην κατοχή του (ιδίως ηλεκτρονικά συστήματα), β) ο νόμιμος μεριδούχος έχει έννομο συμφέρον να λάβει γνώση αυτών κατ’ άρθρο 1825, 1827 1829, 1831, 1832, 1833 ΑΚ, και γ) οι πληροφορίες που περιέχονται στα αιτούμενα έγγραφα συμβάλλουν στην αποτίμηση της συνολικής κληρονομιαίας περιουσίας του αποβιώσαντος και επομένως αποτελούν προσδιοριστικά στοιχεία της νόμιμης μοίρας που του αναλογεί (πιστοποίηση έννομης σχέσης - δικαίωμα νόμιμης μοίρας)
Η επίδειξη εγγράφων των άρθρων 901 έως 903 ΑΚ μπορεί να ζητηθεί με αγωγή ή και με ανταγωγή. Ωστόσο, κατά την κρατούσα στη θεωρία και τη νομολογία άποψη, η επίδειξη εγγράφων ή η χορήγηση αντιγράφων μπορεί να επιδιωχθεί και με ασφαλιστικά μέτρα εφόσον συντρέχει επείγουσα περίπτωση ή επικείμενος κίνδυνος (ΑΠ 1613/2000 EλΔνη 42, 6801, ΜΠρΘεσ 23434/2001 Αρμ 2002, 1186, ΜΠρΘεσ 7106/1994 Αρμ ΜΗ, 668, MΠρΑθ 10575/85 ΕλΔνη 26, 1418, Τζίφρα, Ασφαλιστικά Μέτρα, εκδ. 4η, σελ. 344 επ, Χαμηλοθώρης, Ασφαλιστικά Μέτρα, εκδ. 2010, σελ. 328, Kρουσταλάκης, Δίκη. 21, 651). Συνεπώς, η επίδειξη εγγράφων ή η χορήγηση αντιγράφων μπορεί να επιδιωχθεί και με ασφαλιστικό μέτρο, εφόσον συντρέχει επείγουσα περίπτωση ή επικείμενος κίνδυνος. Στηρίζεται δε η άποψη αυτή στη διάταξη του άρθρου 731 ΚΠολΔ που ορίζει ότι το δικαστήριο δικαιούται να διατάξει ως ασφαλιστικό μέτρο την ενέργεια, παράλειψη ή ανοχή ορισμένης πράξης από εκείνον κατά του οποίου στρέφεται η αίτηση (ΜΠρΡοδ 2048/2009, ΜΠρΑθ 8430/2009, ΜΠρΤρ 98/2008, ΜΠρΑθ 2077/2008, ΜΠρΘ 42696/2007, ΜΠρΣπ 906/2005 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)
Σύμφωνα με τη νομολογία (ΕφΑθ 2456/2002) για να είναι ορισμένη η αγωγή/αίτηση περί επιδείξεως εγγράφων, πρέπει να αναφέρονται σ’ αυτή ειδικώς τα έγγραφα, των οποίων ζητείται η επίδειξη. Ο προσδιορισμός του επιδεικτέου εγγράφου κατά τα ανωτέρω είναι αναγκαίος γιατί με αυτόν τον τρόπο α) ελέγχεται η νομιμότητα του αιτήματος του ενάγοντος/αιτούντος, β) παρέχεται η δυνατότητα στον εναγόμενο/καθ’ ου να εκθέσει τους λόγους άρνησής του και γ) γίνεται εφικτός ο προσδιορισμός του εγγράφου στο διατακτικό της αποφάσεως, πράγμα απαραίτητο για την ενδεχόμενη εκτέλεσή της.
Δηλαδή, για το ορισμένο της σχετικής αγωγής/αίτησης, αρκεί να εξατομικεύεται το έγγραφο, χωρίς να είναι απαραίτητος και ο ειδικότερος προσδιορισμός του περιεχομένου του, γιατί διαφορετικά η άσκηση της σχετικής αξιώσεως δυσχεραίνεται υπερβολικά σε ορισμένες περιπτώσεις, (ΑΠ 508/1999 ΕλΔ 35, 1299, ΕφΘεσ 1150/2001 αδημ. ΕφΑθ 5720/1996 ΕλΔ 38, 692, 1741/1994 ΕλΔ 38, 1261)
Κλείνοντας ν' αναφερθεί ότι ο καθ' ου μπορεί να επικαλεστεί άρνηση της επίδειξης των εγγράφων αν δεν έχουν προκαταβληθεί οι δαπάνες για την επίδειξη, όπως απαιτεί η διάταξη του άρθρου 903 παρ. 2 και 3 ΑΚ.
Ο Σωκράτης Τσαχιρίδης είναι δικηγόρος Αθηνών, μεταπτυχιακός διπλωματούχος Πάντειου Πανεπιστημίου. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να καλέσετε στο 211 400 5285.
