Παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια ότι πάγιο αίτημα της κοινωνίας και της Πολιτείας είναι η επιτάχυνση της δικαιοσύνης. Είναι ένα ζήτημα υπαρκτό, έχει συγκεκριμένες αιτίες και απαιτεί συγκεκριμένες τομές και λύσεις. Κατά καιρούς, έχουν αναζητηθεί και έχουν επισημανθεί ποικίλες αιτίες. Θεωρούμε, όμως, ότι ουδεμία από αυτές έχουν καμία βάση. Και εξηγούμεθα ευθύς αμέσως.
Ένας λόγος που έχει προβληθεί ως αιτία καθυστέρησης της απονομής της δικαιοσύνης είναι τα αιτήματα αναβολών από τους συνηγόρους και συλλειτουργούς της δικαιοσύνης και η αποδοχή αυτών επί της έδρας. Είναι ίσως μέρος του προβλήματος, αλλά δεν είναι η μοναδική αίτια του προβλήματος.
Για παράδειγμα, η καθυστέρηση της απονομής της δικαιοσύνης είχε αποδοθεί στην βραδύτητα των δικαστών στην έκδοση αποφάσεων. Το να αποδώσεις ένα τόσο μείζον ζήτημα στον δικαστή, παρουσιάζοντάς τον ως «τεμπέλη» είναι και η εύκολη λύση, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι και η σωστή, καθότι οδηγείσαι σε αυτό το συμπέρασμα όταν απομονώνεις την συνολική εικόνα και εστιάζεις σε ένα σημείο, χωρίς να λαμβάνεις υπόψιν σου τους υπόλοιπους παράγοντες. Πριν φτάσεις στο συμπέρασμα, δηλαδή, αν η αίτια του προβλήματος είναι ότι ο δικαστής καθυστερεί λόγω οκνηρίας, θα πρέπει να εξετάσεις αν ο δικαστικός λειτουργός εργάζεται ενός δικαστικού συστήματος αποτελεσματικού, εάν έχει στη διάθεσή του την υλικοτεχνική υποδομή που είναι αναγκαία, εάν έχει στη διάθεσή του μία πλήρη -από άποψη κάλυψης οργανικών θέσεων- γραμματεία, εάν η χρέωση υποθέσεων στο πρόσωπό του είναι εντός λογικών πλαισίων και ισοκατανεμημένη μεταξύ αυτού και των συναδέλφων του κ.ο.κ. Δυστυχώς σε όλους αυτούς τους υποθετικούς παράγοντες, που αναφέρθηκαν ανωτέρω, η απάντηση είναι αρνητική, καθότι ο δικαστής αυτή τι στιγμή βιώνει υπερχρέωση και εργάζεται εντός ενός δικαστικού συστήματος, που είναι ο φανερό ότι έχει ελλείψεις και είναι πλήρως αναποτελεσματικό.
Με όλα τα παραπάνω παραδείγματα, καθίσταται εμφανές ότι στην αναζήτηση των αιτιών της καθυστέρησης της απονομής της δικαιοσύνης είναι εσφαλμένο να απομονώνουμε αποσπασματικά ορισμένα φαινόμενα, αλλά απαιτείται να αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα συνολικά, αναλύοντας ολόκληρη την εικόνα. Εξάλλου, το ζήτημα αυτό αποτελεί ένα πολυδιάστατο πρόβλημα και η λύση του δεν μπορεί, σε καμία περίπτωση, να είναι επιφανειακή.
Παρατηρώντας συνολικά και λεπτομερώς το δικαστικό μας σύστημα, τον δικαστικό χάρτη, το οργανόγραμμα της δικαιοσύνης και τον τρόπο δομής και λειτουργίας της, εύκολα καταλαβαίνουμε ότι το πρόβλημα πηγάζει από την αναποτελεσματικότητα της ίδιας της οργάνωσης των δικαστηρίων.
Και ας ξεκινήσουμε από την γενική εικόνα. Στην παρούσα φάση, η δικαιοσύνη διακρίνεται σε πολιτική – ποινική και σε διοικητική. Αυτή είναι και η μοναδική μεγάλη διάκριση στο οργανόγραμμα της δικαιοσύνης. Η πολιτική – ποινική, όμως, δικαιοσύνη εμπεριέχει εντός αυτής τρείς αυτόνομους κλάδους, ήτοι τα πολιτικά δικαστήρια, τα ποινικά δικαστήρια και το ανακριτικό σώμα (σώμα που αποτελείται στην πραγματικότητα από τους πταισματοδίκες και τους ανακριτές). Ο κλάδος αυτός, δηλαδή, εμπεριέχει τρείς ξεχωριστούς κλάδους με ξεχωριστά καθήκοντα, ξεχωριστή αποστολή και διακριτές αρμοδιότητες, οι οποίες στην πραγματικότητα εκτελούνται από το ίδιο ανθρώπινο δυναμικό, ήτοι τους ίδιους (!!!!) δικαστικούς λειτουργούς. Αυτό είναι εμφανές ότι καθιστά την υπηρεσιακή κατάσταση των συγκεκριμένων δικαστικών λειτουργών ιδιαίτερα βεβαρημένη, μιας και καλούνται να υπηρετήσουν, ίσως και ταυτόχρονα πολλές φορές, τους τρείς ανωτέρω κλάδους, δικάζοντας παράλληλα πολιτικές και ποινικές υποθέσεις και ασκώντας ανακριτικά καθήκοντα. Και δεν είναι η μόνη άσκηση πολλαπλών δικαστικών καθηκόντων από τους δικαστικούς λειτουργούς, μιας και για παράδειγμα οι Ειρηνοδίκες, παράλληλα με την εκδίκαση πολιτικών υποθέσεων, παρίστανται και στη συντριπτική πλειοψηφία των κατ’ οικον ερευνών με την αστυνομία, αλλά και ανεβαίνουν και ως τρίτα μέλη της σύνθεσης σε Τριμελή Πλημμελειοδικεία.
H άσκηση πολλαπλών και σε παράλληλη βάση δικαστικών καθηκόντων αποτελεί σοβαρό τροχοπέδη στην ταχεία και ποιοτική απονομή της δικαιοσύνης, καθότι το μέγεθος της επιβάρυνσης καθηκόντων ανά δικαστικό λειτουργό είναι αντιστρόφως ανάλογο με την ταχύτητα της εκτέλεσης των καθηκόντων αυτών, ήτοι όσο αυξάνονται τα καθήκοντα ανά δικαστικό λειτουργό, τόσο μειώνεται η ταχύτητα εκτέλεσής τους από αυτόν. Παράλληλα με την ταχύτητα, η πολλαπλότητα των καθηκόντων ζημιώνει και την ποιότητα της απονομής της δικαιοσύνης, αφού ο δικαστικός λειτουργός προκειμένου να εκτελέσει τα καθήκοντά του σε στενά χρονικά όρια καλείται να θυσιάσει την ποιότητα των αποφάσεων που εκδίδει. Στην πραγματικότητα, αυτό που συμβαίνει σήμερα στον δικαστικό λειτουργό της πολιτικής – ποινικής δικαιοσύνης είναι ότι ευρίσκεται σε ένα δίλημμα, που δεν θα έπρεπε ποτέ του να βρεθεί και συγκεκριμένα καλείται να επιλέξει είτε να εκδώσει ταχέως αποφάσεις θυσιάζοντας την ποιότητα αυτών, είτε να καθυστερήσει την έκδοσή τους, προκειμένου να διασώσει την ποιότητά τους. Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, η δικαιοσύνη είναι η χαμένη και η δικαιοσύνη είναι αυτή που δεν απονέμεται σωστά, καθώς ορθή απονομή της δικαιοσύνης είναι η δικαιοσύνη που απονέμεται σε εύλογο χρόνο και έχει ποιότητα.
Είναι, λοιπόν, πασιφανές ότι μοναδική λύση είναι ο κλάδος αυτός να χωριστεί σε τρείς ξεχωριστούς κλάδους, τον κλάδο της πολιτικής δικαιοσύνης, τον κλάδο της ποινικής δικαιοσύνης και τον κλάδο του ανακριτικού σώματος. Σε έκαστο κλάδο θα πρέπει να υπηρετούν ξεχωριστοί δικαστικοί λειτουργοί. Με αυτόν τον τρόπο, θα επιτευχθεί η πλήρης εξειδίκευση των δικαστών και επομένως η αρτιότερη ενάσκηση του λειτουργήματός τους. Ταυτόχρονα, θα επιτευχθεί σε μεγάλο βαθμό και με γρήγορα και εμφανή αποτελέσματα η πολυπόθητη επιτάχυνση της δικαιοσύνης, μιας και θα έχει παύσει η πολλαπλή άσκηση καθηκόντων από τους δικαστικούς λειτουργούς, με αποτέλεσμα ο όγκος εργασίας τους να μειωθεί σε φυσιολογικά επίπεδα.
Και αυτό αποτελεί το πρώτο βήμα προς την αναδιάρθρωση του δικαστικού συστήματος προς την κατεύθυνση της επιτάχυνσης και της αναβάθμισης της ποιότητας της απονομής της δικαιοσύνης, βήμα όμως που θα αποτελέσει τη βάση για τον εκσυγχρονισμό της δικαιοσύνης και βήμα χωρίς το οποίο δεν μπορεί να οικοδομηθεί ένα νέο αποτελεσματικό σύστημα απονομής δικαιοσύνης.
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Π. ΒΑΣΤΑΡΟΥΧΑΣ
ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΥ
ΜΕΛΗ Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων
