από την Πέττα Κατερίνα,
Νομική Σύμβουλο του Συμβουλευτικού Κέντρου Γυναικών Δήμου Ζακύνθου
Εισαγωγή
Ως ενδοοικογενειακή βία ορίζεται κάθε πράξη φυσικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής ή οικονομικής βίας η οποία συμβαίνει εντός της οικογένειας ή οικογενειακής μονάδας ή μεταξύ πρώην ή νυν συζύγων ή συντρόφων, ανεξάρτητα από το κατά πόσο ο δράστης μοιράζεται ή έχει μοιραστεί την ίδια στέγη με το θύμα.
Η ενδοοικογενειακή βία πλήττει κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, γυναίκες και κορίτσια και, σύμφωνα με αποτελέσματα ερευνών (1) και διοικητικά δεδομένα, διαπράττεται κυρίως από άνδρες. Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης μία στις τέσσερις Ευρωπαίες βιώνει ή θα βιώσει ενδοοικογενειακή βία κάποια στιγμή στη ζωή της, ενώ κάθε χρόνο 6% έως 10% των γυναικών υφίστανται ενδοοικογενειακή βία (2).
Η πανδημία της COVID-19 συνεχίζει να βρίσκεται σε εξέλιξη αυτή την περίοδο. Οι επιπτώσεις των κρίσεων, όμως, δεν είναι ουδέτερες ως προς το φύλο και η πανδημία αυτή δεν μπορεί να αποτελεί εξαίρεση, επηρεάζοντας δυσανάλογα τις γυναίκες και τα κορίτσια που πλήττονται ιδιαίτερα από τις συνακόλουθες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, 47 εκατομμύρια γυναίκες και κορίτσια ωθούνται στη φτώχεια ως αποτέλεσμα της COVID-19 (3) συνεπεία των συνθηκών κοινωνικής αποστασιοποίησης που περιορίζουν τη δυνατότητά τους για εργασία και αναζήτηση οικονομικών ευκαιριών σε συνδυασμό με τη συγκέντρωση της οικογένειας στο σπίτι που αυξάνει το προϋπάρχον βάρος της μη αμειβόμενης οικιακής εργασίας. Ταυτόχρονα, στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου καταδεικνύουν ότι ο χώρος του σπιτιού δεν είναι ένας ασφαλής χώρος για όλες. Συγκεκριμένα, «έχει αναφερθεί αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας κατά ένα τρίτο την εβδομάδα μετά την επιβολή απαγόρευσης κυκλοφορίας (σημ. πρώτο κύμα). Γυναίκες που βρίσκονται σε βίαιες σχέσεις έχουν εγκλωβιστεί στο σπίτι και εκτίθενται στους θύτες τους για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους. Αυτή η κατάσταση δυσχεραίνει κάθε προσπάθειά τους να απευθυνθούν στις ειδικές γραμμές βοήθειας (4)».
Μάθε τα δικαιώματά σου
Εάν υφίστασαι εσύ ή/και τα παιδιά σου κακοποιητική συμπεριφορά οποιασδήποτε μορφής (σωματική, σεξουαλική, λεκτική/συναισθηματική, ψυχολογική ή οικονομική) από τον (πρώην) σύζυγο ή (πρώην) σύντροφο, οφείλεις να γνωρίζεις ότι η ενδοοικογενειακή βία είναι έγκλημα και τιμωρείται αυστηρά από τις διατάξεις του Ν. 3500/2006.
Στην περίπτωση αυτή έχεις δικαίωμα είτε να αφήσεις το σπίτι σου παίρνοντας μαζί και τα παιδιά σας για να νιώσετε ασφαλείς, χωρίς νομικές κυρώσεις, και να απευθυνθείς για περαιτέρω ενέργειες στους αρμόδιους φορείς (Αστυνομία, Εισαγγελία, Συμβουλευτικό Κέντρο) είτε να παραμείνεις στο σπίτι σου και να ζητήσεις να ληφθούν ασφαλιστικά μέτρα εναντίον του δράστη με αίτημα χορήγησης προσωρινής διαταγής για τη μετοίκησή του, λόγω της επικινδυνότητάς του. Επίσης, με την ίδια αίτηση μπορείς να ζητήσεις να μην σε προσεγγίζει, είτε στην κατοικία είτε στην εργασία σου, καθώς και να μην προσεγγίζει τα παιδιά σας (στο σχολείο τους κ.λπ.) αν ασκεί βία και εναντίον τους. Χρήσιμο για όλες τις παραπάνω ενέργειες θα είναι να έχεις ήδη καταγγείλει περιστατικά βίας στις Αρχές ή να έχει γίνει καταγραφή των περιστατικών στο Βιβλίο Συμβάντων της Αστυνομίας. Οι αστυνομικές Αρχές δεν μπορούν να αρνηθούν να καταγράψουν την καταγγελία γιατί στόχος του Ν. 3500/2006 που εφαρμόζεται σε περιστατικά έμφυλης βίας είναι να αποτρέψει φαινόμενα μετατροπής της οικογένειας σε τόπο ατιμώρητης καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Για τον λόγο αυτό προβλέπεται η αυτεπάγγελτη δίωξη των δραστών για πράξεις ενδοοικογενειακής βίας (άρθρο 17 παρ. 1 του Ν. 3500/2006), πράγμα που σημαίνει πως η ποινική διαδικασία ξεκινά αυτόματα από τις Αρχές, μόλις η πράξη ή οι πράξεις βίας τους γίνουν γνωστές. Εάν οικονομικοί λόγοι λειτουργούν ανασταλτικά στην απόφασή σου να προβείς στις ανωτέρω δικαστικές διεκδικήσεις, μπορείς να απευθυνθείς στο Συμβουλευτικό Κέντρο της περιοχής σου, για να λάβεις την απαραίτητη πληροφόρηση για τη δυνατότητα τυχόν υπαγωγής σου σε δωρεάν νομική βοήθεια και εκπροσώπηση στις δικαστικές Αρχές (Ν. 3226/2004) που υλοποιείται από το Πρωτοδικείο σε συνεργασία με τον Δικηγορικό Σύλλογο.
Εάν υφίστασαι κακοποιητική συμπεριφορά από τον (πρώην) σύντροφό σου, με τον οποίον είχες συνάψει σύμφωνο συμβίωσης που δεν είναι πλέον σε ισχύ και δεν μένεις μαζί του, μπορείς να προστατευτείς με βάση τον Ν. 3500/2006 για την ενδοοικογενειακή βία. Σύμφωνα με τον εν λόγω νόμο, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει ή όχι συγκατοίκηση, μέλη της οικογένειας θεωρούνται: οι σύζυγοι, (πρώην) σύζυγοι, μέρη του συμφώνου συμβίωσης (ακόμη κι εάν έχει λυθεί), μόνιμοι σύντροφοι, (πρώην) μόνιμοι σύντροφοι, γονείς και παιδιά συμπεριλαμβανόμενων και των πεθερικών, αδέρφια, λοιποί συγγενείς. Όταν υπάρχει συγκατοίκηση, μέλη της οικογένειας θεωρούνται: οι συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας τρίτου και τέταρτου βαθμού (πρώτα ξαδέρφια, θείοι/ες).
Εάν είσαι αλλοδαπή διαμένουσα χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα στη χώρα και έχεις υποστεί ενδοοικογενειακή βία, έχεις δικαίωμα να απευθυνθείς στις αρμόδιες Αρχές για να υποβάλεις καταγγελία ή να αναφέρεις το περιστατικό ανεξάρτητα από το αν έχεις ή όχι νομιμοποιητικά έγγραφα. Όσο διαρκεί η διαδικασία εξέτασης της υπόθεσης, προστατεύεσαι από την επιστροφή στη χώρα καταγωγής (άρθρο 41 παρ. 1 υποπερίπτωση η του Ν. 3907/2011) και, παράλληλα, είσαι δικαιούχος άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών & Διοικητικής Ανασυγκρότησης (άρθρο 19α παρ. 1 υποπερίπτωση γ του Ν. 4251/2014). Ταυτόχρονα, έχεις δικαίωμα να λάβεις νοσοκομειακή περίθαλψη και μάλιστα σε κάθε περίπτωση (άρθρο 139 του Ν. 4251/2014) (5), ανεξάρτητα από το αν η μορφή έμφυλης βίας που έχεις υποστεί, εντάσσεται στο αδίκημα της ενδοοικογενειακής βίας.
Καλές πρακτικές για τη διαχείριση επείγουσας κακοποιητικής συνθήκης
Επινόησε ένα προσωπικό πλάνο/σχέδιο διαφυγής που θα σου επιτρέψει να μπορέσεις να εγκαταλείψεις το σπίτι με ταχύτητα και ασφάλεια, εφόσον χρειαστεί, σε ενδεχόμενο επεισόδιο ενδοοικογενειακής βίας. Το εν λόγω σχέδιο διαφυγής περιλαμβάνει ενδεικτικά τις ακόλουθες προπαρασκευαστικές ενέργειες:
- Προετοιμασία μιας βαλίτσας έκτακτης ανάγκης με όλα τα απαραίτητα έγγραφα, χρήματα, αντικλείδια, λίγα ρούχα και αγαπημένα αντικείμενα και φύλαξή της σε χώρο που είναι προσβάσιμος και μη εμφανής.
- Απομνημόνευση σημαντικών τηλεφώνων: Άμεση Δράση 100, Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900, ΕΚΑΒ 166. Αν δεν μπορείς να μιλήσεις στο τηλέφωνο, στείλε δωρεάν γραπτό μήνυμα (sms) στο 100 αναφέροντας τη διεύθυνση του σπιτιού, το ονοματεπώνυμο σου και το είδος της επείγουσας ανάγκης («κινδυνεύει η ζωή μου», «δέχομαι βία από τον σύζυγό μου»).
- Ενημέρωση έμπιστων γειτόνων για τα προβλήματα που αντιμετωπίζεις. Ζήτησέ τους να καλέσουν την αστυνομία, ακόμα και ανώνυμα, εάν αντιληφθούν ότι βρίσκεσαι σε κίνδυνο.
- Επινόηση μιας συνθηματικής φράσης με τα παιδιά που θα σημαίνει ότι βρίσκεσαι σε κίνδυνο και ότι πρέπει να καλέσουν το 100 αναφέροντας το πλήρες όνομά τους και το δικό σου, τη διεύθυνση του σπιτιού και τον αριθμό τηλεφώνου σας. Προσπάθησε να τους εξηγήσεις γιατί είναι επικίνδυνο να μπαίνουν στη μέση, όταν υπάρχει περιστατικό βίας.
- Προσπάθεια εντοπισμού και εξασφάλισης μιας προσωρινής λύσης στέγασης σε περίπτωση που χρειαστεί να εγκαταλείψεις άμεσα το σπίτι. Προτίμησε άτομο τη διεύθυνση του οποίου δεν γνωρίζει ο δράστης. Σε περίπτωση ανυπαρξίας συγγενικού ή φιλικού υποστηρικτικού πλαισίου, μπορείς να απευθυνθείς στο Συμβουλευτικό Κέντρο της περιοχής σου για να ενημερωθείς για την, υπό όρους, δυνατότητα διαμονής σε ξενώνα μαζί με τα παιδιά σου, για τρεις (3) μήνες και να παραπεμφθείς. Η διεύθυνση των ξενώνων είναι απόρρητη.
- Αφού εγκαταλείψεις το σπίτι, μπλόκαρε τον αριθμό του δράστη και απενεργοποίησε τις «υπηρεσίες τοποθεσίας» ή ό,τι άλλο θα μπορούσε να σε «προδώσει» στον δράστη (π.χ. εφαρμογές εντοπισμού του τηλεφώνου) στο κινητό σου. Εναλλακτικά, απόκτησε νέο απόρρητο τηλεφωνικό αριθμό.
Υπηρεσίες που υποστηρίζουν επιζώσες έμφυλης βίας
Τηλεφωνική Γραμμή SOS-15900
Η τηλεφωνική Γραμμή SOS-15900 της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων είναι διαθέσιμη σε 24ωρη βάση, καθημερινά, και παρέχει πληροφορίες για περιστατικά έμφυλης βίας. Υπάρχει και δυνατότητα ηλεκτρονικής επικοινωνίας μέσω e-mail στη διεύθυνση sos15900@isotita.gr.
Συμβουλευτικά Κέντρα (http://www.isotita.gr/emfyli-via/.)
Τα Συμβουλευτικά Κέντρα (Σ/Κ) της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων και των Δήμων είναι δομές που παρέχουν δωρεάν υπηρεσίες στις επιζώσες έμφυλης/ενδοοικογενειακής βίας. Οι υπηρεσίες περιλαμβάνουν:
- Ενημέρωση και πληροφόρηση για θέματα ισότητας των φύλων, αντιμετώπισης της βίας και των διακρίσεων κατά των γυναικών,
- Κοινωνική, ψυχολογική, νομική και εργασιακή συμβουλευτική,
- Παραπομπή ή/και συνοδεία (όταν αυτό απαιτείται) σε ξενώνες φιλοξενίας, νοσοκομεία, στις Αρχές, κ.λπ.
Βιβλιογραφία:
- FRA (2014), Βία κατά των γυναικών: πανευρωπαϊκή έρευνα.
- Council of Europe (2002), Recommendation of the Committee of Ministers to Member States on the protection of women against violence. Adopted on 30 April 2002; and Explanatory Memorandum (Strasbourg, France, Council of Europe).
- UN Women (2020), From Insights to Action: Gender Equality in the wake of COVID-19.
- https://www.europarl.europa.eu/news/el/press-room/20200406IPR76610/covid-19-stop-stin-auxisi-tis-endooikogeneiakis-vias-en-meso-egkleismou.
- ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ- Το δικαίωμα στην Υγεία των μεταναστών χωρίς νόμιμα έγγραφα παραμονής: Λυδία- Μαρία Μπολάνη, Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, ΕΚΚΑ- Φεβρουάριος 2008.
