της Ιωάννας Αλεξοπούλου*
Kατά το άρθρο 6 της Οδηγίας 89/667/ΕΟΚ, επιβάλλεται στο κράτος μέλος, που επιτρέπει τη σύσταση και τη λειτουργία μονοπρόσωπων εταιριών, να εφαρμόζει τις προβλέψεις της Οδηγίας. Έτσι στην πρώτη διάταξη του ΚΝ 2190/1920 προβλέπεται ότι «η ανώνυμη εταιρία μπορεί να ιδρυθεί από ένα ή περισσότερα πρόσωπα ή να καταστεί μονοπρόσωπη με τη συγκέντρωση των μετοχών σε ένα μόνο πρόσωπο» (άρθρο 1 παρ.3 ).
Ο νόμος 3694/2007 επέτρεψε την ίδρυση της ανώνυμης εταιρίας από ένα μόνο πρόσωπο, το οποίο και θα συμβάλλεται ως μοναδικός ιδρυτής στην καταστατική πράξη, χωρίς όμως να περιλάβει ειδικές ρυθμίσεις όπως εκείνες του άρθρου 43 α ν. 3190/1955. Πρόκειται για τις εταιρίες που έχουν έναν μόνο μέτοχο ή κυριαρχούνται από έναν μόνο μέτοχο, ο οποίος κατέχει τη συντριπτική πλειοψηφία του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρίας. Συγκεκριμένα, στη μονοπρόσωπη εταιρία όλες οι μετοχές ανήκουν σε ένα μόνο πρόσωπο. Η ρύθμιση αυτή υπαγορεύτηκε από την ανάγκη περιορισμού του επιχειρηματικού κινδύνου και εναρμόνισε το ελληνικό δίκαιο με το δίκαιο των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών.
Η δυνατότητα αυτή του εθνικού νομοθέτη προβλεπόταν από τη δωδέκατη εταιρική Οδηγία (89/667 ΕΟΚ), η οποία επέβαλε και τη διάταξη του άρθρου 23 α παρ.7. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, οι συμβάσεις που συνάπτονται μεταξύ του μοναδικού μετόχου της ανώνυμης εταιρίας, την οποία αυτός ο ίδιος εκπροσωπεί, και δεν είναι συμβάσεις παροχής πίστωσης, εγγυήσεων ή ασφαλειών, καταχωρούνται στα πρακτικά της Γενικής Συνέλευσης ή του Διοικητικού Συμβουλίου ή καταρτίζονται εγγράφως επί ποινή ακυρότητας. Δηλαδή, η διάταξη αυτή, όταν πρόκειται για μονοπρόσωπη ανώνυμη εταιρία με εκπρόσωπο τον μοναδικό μέτοχο, αντικαθιστά τη διάταξη του άρθρου 23 α παρ. 2, που απαιτεί οπωσδήποτε ειδική άδεια της γενικής συνέλευσης.
Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί πως πέρα από τον παραδοσιακό ως άνω ορισμό, μονομετοχική χαρακτηρίζεται η ΑΕ και όταν το σύνολο των μετοχών ανήκει κατά συγκυριότητα σε δύο ή περισσότερους κοινωνούς που ασκούν τα δικαιώματα τους με έναν αντιπρόσωπο αλλά και όταν οι μετοχές ανήκουν στην ίδια την ΑΕ και σε ένα μόνο πρόσωπο ή όταν όλα τα δικαιώματα συγκεντρωθούν σε ένα πρόσωπο λόγω σύμβασης ενεχύρου ή επικαρπίας.
Η μονοπρόσωπη ΑΕ, είτε δημιουργείται εξαρχής από την ίδρυση της, είτε μεταγενέστερα με τη συγκέντρωση όλων των μετοχών στο πρόσωπο ενός μετόχου, δεν αποτελεί ιδιαίτερο τύπο της ΑΕ αλλά υπάγεται στους ίδιους κανόνες με την πολυπρόσωπη, χωρίς να δημιουργούνται δυσμενέστερες συνέπειες για τους μετόχους ή τρίτους συμβαλλόμενους. Επιβάλλονται ειδικές πρόσθετες τυπικές διατυπώσεις, οι οποίες, όσον αφορά το άρθρο 1 ΚΝ 2190/1920 συμπυκνώνονται στην ειδική δημοσιότητα. Δεν παραλλάσσει το καθεστώς ευθύνης του μοναδικού μετόχου- και δεν γεννιέται σε βάρος του ευθύνη για τα εταιρικά χρέη- από το γεγονός και μόνο της ιδιότητας της ΑΕ ως μονομετοχικής, εκτός αν συντρέχει ειδικός λόγος ευθύνης, όπως άρση της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου ή εξομοίωση του μοναδικού μετόχου με εν τοις πράγμασιν δικαιούντα ή ευθύνη κατ’ άρθρο 98 ΠτΚ.
Υποχρέωση δημοσιοποίησης στοιχείων
Η ανώνυμη εταιρία μπορεί, σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ.3, να εμφανισθεί ως μονοπρόσωπη, από την ίδρυση της ή να εξελιχθεί ως τέτοια με τη συγκέντρωση όλων των μετοχών στα χέρια ενός πρόσωπου. Σύμφωνα με το τελευταίο εδάφιο της παραγράφου 3 του άρθρου 1 ΚΝ 2190/1920 και κατά τις προβλέψεις της εταιρικής οδηγίας, επιβάλλονται πρόσθετες υποχρεώσεις δημοσιότητας τόσο κατά την ίδρυση όσο και κατά τη δημιουργία μονοπρόσωπης ΑΕ. Ειδικότερα, η δήλωση του χαρακτήρα αυτής ως μονοπρόσωπης καθώς και τα στοιχεία του μοναδικού μετόχου, η συγκέντρωση όλων των μετοχών της σε ένα πρόσωπο, υποβάλλονται στη δημοσιότητα του άρθρου 7β ΚΝ 2190/1920.
Εδώ ανακύπτει ένα ζήτημα που αφορά τα υπόχρεα στη σχετική γνωστοποίηση πρόσωπα. Η υποχρέωση εκ του νόμου αναμφίβολα αναφέρεται στην ΑΕ, η οποία θα ενεργεί μέσω του διαχειριστικού της οργάνου, και ειδικότερα μέσω του ΔΣ, εφόσον πληροφορηθεί τη σχετική συγκέντρωση των μετοχών. Επίσης, η παράγραφος 3 του άρθρου 1 δημιουργεί, κατά μία άποψη, ερμηνευτικά προβλήματα, κυρίως όταν η εταιρία εξελίσσεται σε μονοπρόσωπη μετά την ίδρυση της. Επίσης, τίθεται το ερώτημα σχετικά με το πρόσωπο που υποχρεούται στην παραπάνω δημοσίευση. Κατ’ αρχή η εταιρία αυτή είναι ήδη καταχωρισμένη στο ΓΕ.Μ.Η από τη σύστασή της ως μονοπρόσωπη, συνεπώς δεύτερη καταχώριση δεν απαιτείται. Παραπέρα δεν προκύπτει το πρόσωπο που υποχρεούται να τηρήσει τη δημοσιότητα του άρθρου 7β, κυρίως όσον αφορά τα ατομικά στοιχεία του μοναδικού μετόχου, αφού η εταιρία, ως μη συμβαλλόμενη στη μεταβίβαση, δεν λαμβάνει πάντοτε γνώση της εκ των υστέρων συγκέντρωσης των μετοχών και δεν είναι συνεπώς πάντοτε σε θέση να γνωρίζει τη μεταβίβαση.
Η διαπίστωση της συγκέντρωσης των μετοχών σε ένα μόνο πρόσωπο δεν είναι λοιπόν πάντα ευχερής, καθώς, για παράδειγμα, για τη μεταβίβαση ανώνυμων μετοχών δεν απαιτείται καταχώριση σε βιβλίο, ενώ για τις εισηγμένες δεν υφίσταται σχετική υποχρέωση ενημέρωσης της Εταιρίας ή της Εποπτεύουσας Αρχής. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι για το λόγο αυτό η υποχρέωση επεκτείνεται στο μοναδικό μέτοχο ως εν τοις πράγμασι (de facto) διοικούντα. Είναι προφανές, ωστόσο, ότι την εταιρία βαρύνει τέτοια υποχρέωση, πέρα από την περίπτωση της από την αρχή ίδρυσης της ως μονοπρόσωπης, σε κάθε περίπτωση όταν γίνει σ’ αυτή γνωστή η μετεξέλιξή της σε μονοπρόσωπη. Η παράβαση της σχετικής υποχρέωσης ωστόσο δεν οδηγεί ούτε στην ακυρότητα της πράξης συγκέντρωσης όλων των μετοχών, ούτε σε ελάττωμα κατά την ίδρυση της εταιρίας, ωστόσο ενεργοποιούνται οι διατάξεις των άρθρων 62 α και 62 β ΚΝ 2190/1920, που επιφέρουν την εφαρμογή του άρθρου 458 ΠΚ.
Ο κίνδυνος κατάχρησης της νομικής προσωπικότητας της ΑΕ
Εμφανίζεται επίσης και εδώ, το φαινόμενο ο μοναδικός ή κυρίαρχος μέτοχος, μέσω της ανώνυμης εταιρίας να ασκεί ατομική επιχείρηση, επιτυγχάνοντας όμως να έχει περιορισμένη ευθύνη. Ο κίνδυνος κατάχρησης της νομικής προσωπικότητας της ΑΕ στις περιπτώσεις αυτές είναι ορατός. Συγκεκριμένα, ο μοναδικός ή κυρίαρχος μέτοχος από τη θέση του αυτή, όχι σπάνια εκμεταλλεύεται καταχρηστικά, σύμφωνα και με το 281 ΑΚ, τη νομική προσωπικότητα της εταιρίας, προκειμένου να πετύχει αποτελέσματα που μόνος του δεν θα μπορούσε να πετύχει. Για παράδειγμα χρησιμοποιεί το νομικό πρόσωπο για να ασκήσει μέσω αυτού ατομική δραστηριότητα, την οποία δεν μπορούσε να την ασκήσει λόγω της δημοσιοϋπαλληλικής του ιδιότητας. Εξάλλου συχνά επιδιώκει, καταστρατηγώντας το νόμο, με όργανο την εταιρία, να αποφύγει την εκπλήρωση υποχρεώσεων. Επίσης, με όργανο την εταιρία μπορεί να αποβλέπει στη δόλια πρόκληση ζημίας σε άλλους. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι δυνατόν να παραμερισθεί η νομική προσωπικότητα της εταιρίας, ώστε οι συνέπειες, κατά την ορθότερη άποψη, να πλήξουν (μόνο) τον μοναδικό ή κυρίαρχο μέτοχο. Μπορεί να μην επέλθουν καθόλου οι συνέπειες που προϋποθέτουν το χωρισμό μετόχων και νομικού πρόσωπου.
Συγκεκριμένα, ως ενδείξεις καταχρηστικής εκμετάλλευσης της νομικής προσωπικότητας αξίζει να σημειωθούν η ταύτιση ή ουσιαστική σύγχυση της εταιρικής περιουσίας με την περιουσία του μετόχου, η ανεπαρκής κεφαλαιοδότηση της εταιρίας, η συμμετοχή στο διοικητικό όργανο της εταιρίας πρόσωπων που ελέγχονται από το μέτοχο, η χρησιμοποίηση των ίδιων διακριτικών γνωρισμάτων και των ίδιων εγκαταστάσεων, καθώς και η πρόθεση μετακύλισης του επιχειρηματικού κινδύνου σε βάρος των δανειστών.
Η αναγνώριση του εταιρικού μορφώματος της μονοπρόσωπης ΑΕ έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς η ΑΕ έχει στη χώρα μας έντονα προσωπικό χαρακτήρα και, ειδικά πριν την αναγνώριση της μονοπρόσωπης ανώνυμης εταιρίας, προσφερόταν σε ποικίλα τεχνάσματα των επιχειρηματιών, οι οποίοι υιοθετούσαν τον τύπο της εταιρίας αυτής αποκλειστικά και μόνο για να απολαύσουν τα πλεονεκτήματα της νομικής προσωπικότητας και του περιορισμού της ευθύνης. Πλέον, στις περιπτώσεις καταχρηστικής εκμετάλλευσης της νομικής προσωπικότητας της μονοπρόσωπης ΑΕ επιβάλλεται η διορθωτική επέμβαση της έννομης τάξης κατά της ενδεχόμενης επίκλησης του χωρισμού μετόχου ή εταίρου και νομικού πρόσωπου.
*Η Ιωάννα Αλεξοπούλου είναι απόφοιτη Νομικής Σχολής Εθνικού & Καποδιστριακού Παν.Αθηνών, Ασκούμενη δικηγόρος Αθηνών και μεταπτυχιακή φοιτήτρια MSc in Business for Lawyers στο Alba Graduate Business School
_________________________________________________________________________________________________
Πηγές
Αλεξανδρίδου, Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών, Κεφαλαιουχικές Εταιρίες, 2009
Αντωνόπουλος, «Οι πρόσφατες τροποποιήσεις του κ.ν. 2190/1920 αναφορικά με το στάδιο ίδρυσης της ΑΕ», ΕπισκΕΔ Β/2008
ΜΠρΑθ 25031/1996 ΕπισκΕΔ 1997
Μαστροκώστας, Η μονοπρόσωπη ΑΕ
Περάκης, Το δίκαιο της ΑΕ, Τόμος 1, κατ΄ άρθρο ερμηνεία του ΚΝ 2190/1920, 2010
Αντωνόπουλος, Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών (Προσωπικές εταιρίες-ΑΕ-ΕΠΕ), 2012
Μάρκος, «Η κατάχρηση της νομικής προσωπικότητας των κεφαλαιουχικών εταιριών ως κατάχρηση της εταιρικής σχέσης», Αρμ 2003
1)Η λογική μου,μού λέει,η λέξη μονοπρόσωπη,αναιρεί την ανωνυμία,οπότε πρόκειται για προσωπική εταιρεία.
2)Κάνοντας τον ”δικηγόρο τού διαβόλου”,υποθέτω,ο Ρωμιός,αγκάλιασε τον τίτλο,για να επωφεληθεί νομικά,και,όχι μόνο,πλεονεκτήματα της Ανωνύμου Εταιρείας,και παράλληλα,ν΄απολαμβάνει εκείνα της προσωπικής.
3)Δυστυχώς,αυτή η μεθόδευση,έχει τις ρίζες της,σε κοινωτικές οδηγίες της Ε.Ε.
Ευχαριστώ.
Σ.Μ.