ΥΠΟΒΟΛΗ ΣΕ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

Του Σωκράτη Τσαχιρίδη, Ασκ. Δικηγόρου, Business Law & Administration

Όλα τα φυσικά πρόσωπα, κατά την παιδική τους ηλικία, ήτοι μέχρι την συμπλήρωση του δέκατου όγδοου (18ου) έτους της ηλικίας τους[1] εκπροσωπούνται δικαστικά και εξώδικα από τους γονείς τους, καθώς θεωρούνται ανίκανα α) προς σύναψη δικαιοπραξιών (άρθρο 128 ΑΚ) και β) για αυτοπρόσωπη παράσταση στα δικαστήρια (άρθρο 63 παρ. 1 και 64 παρ. 1 ΚΠολΔ)[2]. Όταν, όμως, ενηλικιώνονται αποκτούν πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα (άρθρο 127 ΑΚ) και δυνατότητα παράστασης στα δικαστήρια (άρθρο 62 ΚΠολΔ). Ισχύει, ωστόσο, αυτό για όλα τα πρόσωπα; Υπάρχουν ορισμένα άτομα που γεννιούνται με διανοητική ή ψυχική υστέρηση ή σταδιακά παρουσιάζουν τέτοια σημάδια. Στο παρόν θα αναφερθούμε στο νομικό κομμάτι της μεταχείρισής τους.

Καταρχήν, δημιουργείται το ερώτημα ποιος θα ενεργεί για λογαριασμό τους, μετά την ενηλικίωσή τους, αφού αυτά, λόγω της «ιδιαιτερότητάς» τους, θα αδυνατούν; Για το λόγο αυτό εισήχθην στο ελληνικό οικογενειακό δίκαιο ο θεσμός της δικαστικής συμπαράστασης. Πρόκειται για ένα θεσμό που δείχνει ιδιαίτερη ευαισθησία και μέριμνα για τα πρόσωπα που αντιμετωπίζουν διανοητικά ή/και ψυχικά προβλήματα. Ο έλληνας νομοθέτης θέσπισε συγκεκριμένη διαδικασία στα άρθρα 1666 επ. ΑΚ, προκειμένου α) να μην αφήσει αυτά τα άτομα στην τύχη τους (ή πιο σωστά στην ατυχία τους), δείχνοντας το κοινωνικό του ενδιαφέρον και β) να προασπίσει τα συμφέροντα και τα δικαιώματά τους.

Ας αναφέρουμε, όμως, εν συντομία ποια είναι ακριβώς τα άτομα που δύναται να υπαχθούν υπό δικαστική συμπαράσταση. Σύμφωνα με την ως άνω διάταξη, ενήλικος που α) λόγω της ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής ή λόγω σωματικής αναπηρίας αδυνατεί εν όλω ή εν μέρει να φροντίζει μόνος για τις υποθέσεις του, β) εξαιτίας ασωτίας, τοξικομανίας ή αλκοολισμού, εκτίθεται (κατά βάση αυτός) στον κίνδυνο της στέρηρης, τότε δύναται να υποβληθεί σε δικαστική συμπαράσταση. Επομένως, γίνεται εύκολα αντιλητπό πως ο κύκλος είναι αρκετά ευρύς και δεν περιλαμβάνει μόνο τους πνευματικά ή ψυχικά ανίκανους, αλλά και περαιτέρω πρόσωπα, που λόγω του εθισμού τους σε ορισμένες «ουσίιες» θέτουν τον εαυτό τους σε πρόδηλο κίνδυνο.

Ας δούμε τώρα πως αυτά εν τέλει δύναται να τεθούν σε καθεστώς πλήρους δικαστικής συμπαράστασης. Πρώτον, απαιτείται αίτηση, που συνήθως κατατίθεται από συγγενικά πρόσωπα (άρθρο 1667 ΑΚ), προς το αρμόδιο δικαστήριο, ήτοι το Μονομελές Πρωτοδικείο, το οποίο δικάζει κατά την διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας (άρθρα 739 και 740 ΚΠολΔ). Η ως άνω αίτηση πρέπει να διαλαμβάνει όλα εκείνα τα πραγματικά περιστατικά που στοιχειοθετούν την «ιδιαιτερότητα» του συμπαραστατέου, δηλαδή να αναφέρονται τα πρακτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει, ήτοι η παντελής αδυναμία του να φροντίζει τον εαυτό του, τις υποθέσεις του οίκου του και τις εν γένει προσωπικές του υποθέσεις. Πρέπει, δηλαδή, ευθέως και αιτιωδώς να προκύπτει ότι το εν λόγω κρίσιμο άτομο, λόγω της πάθησής του, βρίσκεται σε ψυχοπνευματική αδυναμία, που του αποστερεί τη δυνατότητα ομαλής και αξιοπρεπούς αυτόνομης διαβίωσης.

Επιπλέον, συνηθίζεται στην πράξη, στο δικόγραφο της αίτησης να ζητείται ο διορισμός προσωρινού (άρθρο 1672-1673 ΑΚ) και οριστικού δικαστικού συμπαραστάτη του συμπαραστατέου, που ως επί το πλείστον είναι ο ίδιος ο αιτών, αρκεί να μην συντρέχει στο πρόσωπό του λόγος αποκλεισμού (άρθρο 1670 ΑΚ). Πάντως, σύμφωνα με το άρθρο 1669 ΑΚ, το δικαστήριο, για το σκοπό αυτό, μπορεί να λάβει υπόψη του τη γνώμη του συμπαραστατέου ή να επιλέξει ελεύθερα το πρόσωπο που είναι κατάλληλο με βάση τις συνθήκες που ισχύουν in concreto.

Παράλληλα, ο αιτών δύναται κατ’ άρθρο 1634 και 1682 ΑΚ (και συνηθίζεται στην πράξη) να ζητάει το διορισμό Εποπτικού Συμβουλίου, το έργο του οποίου θα είναι να ασκεί έλεγχο και εποπτεία στον διορισθέντα δικαστικό συμπαραστάτη. Κατά κανόνα το Εποπτικό Συμβούλιο αποτελείται από τρία (3) μέλη, που είναι συγγενείς ή φιλικά πρόσωπα που συνδέονται στενά με το πρόσωπο του συμπαραστατέου και αποδεδειγμένα ενδιαφέρονται για αυτόν.

Κατά την ημέρα της δικασίμου, που διενεργείται κεκλεισμένων των θυρών, για το παραδεκτό της αίτησης απαιτείται, να έχει διενεργηθεί (και να προσκομίζονται και να επικαλούνται τα σχετικά έγγραφα) η προβλεπόμενη προδικασία, ήτοι οι νόμιμες και εμπρόθεσμες επιδόσεις κατ’ άρθρο 748 παρ. 2 ΚΠολΔ, που αναλυτικά συνίστανται σε α) επίδοση στον συμπαραστατέο, β) στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία και γ) στον Εισαγγελέα Πρωτοδικών. Επίσης, κρίνεται υποχρεωτική η παρουσία του συμπαραστατέου, ώστε ο εφαρμοστής του δικαίου να αναπτύξει προσωπική επαφή με το εν λόγω πρόσωπο και να σχηματίσει πλήρη δικανική πεποίθηση[3].

Κάτι άλλο που έχει βαρύνουσα σημασία είναι η ύπαρξη, μεταξύ των προσκομιζόμενων και επικαλούμενων σχετικών, έκθεσης της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας που αποφαίνεται επί της αναγκαίοτητας του λαμβανόμενου μέτρου, ήτοι της θέσης σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης του συμπαραστατέου και της καταλληλότητας του προτεινόμενου ως δικαστικού συμπαραστάτη (άρθρο 1674 ΑΚ). Δέον να σημειωθεί, πάντως, ότι ο ερμηνευτής του δικαίου, σύμφωνα με το άρθρο 19 παρ. 4 του ν. 2125/1997, δύναται να προχωρήσει στην εξέταση της αίτησης και στην εν τέλει αποδοχή της, ακόμα και αν δεν έχει υποβληθεί η ως άνω έκθεση, καθώς αυτή ούτε αποτελεί στοιχείου του παραδεκτού, ούτε έχει δεσμευτική ισχύ για τον δικαστή, που αποφαίνεται ελεύθερα, βάσει του συνόλου των εγγράφων, αλλά και της εικόνας που έχει σχηματίσει κατά τη συζήτηση.

Τα όσα λεπτομερώς αναπτύχθηκαν ανωτέρω είχαν σκοπό να καταδείξουν τη νομική τύχη των ατόμων που παρουσιάζουν σοβαρές διανοητικές, πνευματικές ή ψυχικές διαταραχές και ένεκα αυτών αδυνατούν να «ζήσουν».

[1] Με την επιφύλαξη των διατάξεων των άρθρων 129, 133, 134, 135, 136 και 137 ΑΚ.

[2] Στα ασφαλιστικά μέτρα μπορεί να παραστεί και όποιος είναι ανίκανος για δικαιοπραξία, εφόσον τούτο είναι αναγκαίο για να αποτραπεί επικείμενος κίνδυνος (άρθρο 63 παρ. 2 ΚΠολΔ)

[3] Αν ο δικαστής αμφιταλαντεύεται σχετικά με την ψυχική, διανοητική ή πνευματική κατάσταση αυτού του προσώπου δύναται να διατάξει την διενέργεια πραγματογνωμοσύνης εκδίδοντας μη οριστική απόφαση (προδικαστική).